Крыштап Мікалай Дарагастайскі

К. М. Дарагастайскі. Гравюра І. Садэляра, 1605 год
Герб «Ляліва»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	2 сакавіка 1562
Памёр	3 жніўня 1615 (53 гады) Уроцлаў, Каралеўства Багеміі[d], землі багемскай Кароны[d], Сьвятая Рымская імпэрыя
Род	Дарагастайскія
Бацькі	Мікалай Дарагастайскі Ганна з Войнаў
Жонка	Соф’я з Хадкевічаў Соф’я з Радзівілаў Аляксандра зь Верашчакаў
Дзеці	ад Соф’і з Радзівілаў: Дарота, Уладзіслаў
Дзейнасьць	паэт

Крыштап Мікалай Дарагастайскі^[1] (2 сакавіка 1562 — 3 жніўня 1615) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Стольнік (1588—1590), крайчы (1590—1592), падчашы (1592—1597) і маршалак вялікі літоўскі (з 1597 году)^[2].

Доктар мэдыцыны. За баявыя заслугі атрымаў тытул барона Сьвятой Рымскай імпэрыі. Валодаў Дарагастаямі на Валыні, Мураванай Ашмянкай у Віленскім ваяводзтве. Трымаў Ваўкавыскае, Шарашоўскае, Вялёнскае, Мсьцібаўскае, Навамлынскае, Дынемундзкае староствы, арандатар ялаўскі і курылаўскі.

З шляхецкага роду Дарагастайскіх гербу «Ляліва», сын Мікалая, ваяводы полацкага, і Ганны з Войнаў.

Выхоўваўся ў кальвінізьме. Атрымаў хатнюю адукацыю, потым навучаўся ў гімназіі Яна Штурма ў Страсбургу і Фрыбурга-Брызгоўскай акадэміі, дзе атрымаў ступень докатара мэдыцыны.

Падарожнічаў па Эўропе, найбольш упадабаў Італію, зрабіўся ганаровым грамадзянінам Вэнэцыі. У Нідэрляндах удзельнічаў у ваенных дзеяньнях. Пасябраваў зь некаторымі слыннымі прадстаўнікамі палітычнай эліты эўрапейскіх краінаў. Дапамагаў прынцу Г. Аранскаму асабістым удзелам у вайсковых справах.

Удзельнічаў у Інфлянцкай вайне (1558—1582) з Масковіяй. Па сьмерці караля і вялікага князя Стэфана Баторыя некаторы час уваходзіў у прамаскоўскую палітычную групоўку, 9 жніўня 1587 году ў мястэчку Акунёва пад Варшавай разам з сэнатарамі Вялікага Княства Літоўскага вёў перамовы з маскоўскімі амбасадарамі пра абраньне на сталец Рэчы Паспалітай маскоўскага цара Фёдара I Іванавіча і ўтварэньня уніі трох дзяржаваў: Вялікага Княства, Кароны і Масковіі. Падтрымліваў габсбурскую палітыку Жыгімонта Вазы, спрыяў ягонаму шлюбу з Ганнай Габсбург.

У вайне супраць Швэцыі (1600—1629) адыграў галоўную ролю ў перамогах пад Какенгаўзэнам (Кукенойс) і Дыямэнтам (1601). Кіраваў абаронай Рыгі (1601)^[3].

На сойме 1605 году выступаў супраць падтрымкі Дзьмітрыя Самазванца I, аднак у 1609 годзе далучыўся да падрыхтоўкі маскоўскай выправы Жыгімонта Вазы. Перад генэральным штурмам Смаленску (1611) камандаваў часткай паўночнай аблогавай арміі, адзін зь першых уварваўся ў фартэцыю, быў паранены.

Бараніў інтарэсы шляхты Вялікага Княства Літоўскага, у тым ліку правы і свабоды пратэстантаў, патрабаваў выгнаньня езуітаў з каралеўскага двара. Як адзін з пратэктараў беларускай Рэфармацыі, К. М. Дарагастайскі шчодра фундаваў кальвінісцкія зборы на Віленшчыне і Валыні. У 1615 годзе ў маёнтку Мураваная Ашмянка фінансаваў выданьне «Цэнзуры…», палемічнага твору ў 6 частках мясцовага кальвінісцкага прапаведніка В. Салінарыюса, скіраванага супраць арыянаў.

Тройчы быў жанаты:

• Соф’я з Хадкевічаў (1588, памерла ў 1596)
• Соф’я з Радзівілаў (1597, памерла ў 1613), зь якой меў дачку Дароту і сына Уладзіслава
• Аляксандра зь Верашчакаў

У 1614 годзе памерла 3-я жонка К. М. Дарагастайскага, сам ён накіраваўся на лячэньне ў Вэрону (Італія) і ў часе гэтай выправы памёр па дарозе ўва Уроцлаў у заезным двары «Пад Залатым Дрэвам» 3 ліпеня 1615 году.

Паводле тэстамэнту, цела К. М. Дарагастайскага пахавалі ў Мураванай Ашмянцы ў радавым склепе, а сэрца — ува ўроцлаўскім храме. Дасьледнікі мяркуюць, што радавы склеп знаходзіўся ў крыпце кальвінскага збору, які стаяў на месцы драўлянага касьцёла Панны Марыі, збудаванага ў канцы XVIII — пачатку XIX стагодзьдзяў^[4].

«Гіпіка…» (1603)

Найбольшую вядомасьць К. М. Дарагастайскаму прынесла «Гіпіка, альбо Кніга пра коней» (Кракаў, 1603) — першы ў Рэчы Паспалітай дапаможнік па конегадоўлі і коннай язьдзе (неаднаразова перавыдаваўся).

«Гіпіку» ілюстравалі гравюры Т. Макоўскага, яна складалася з 4 кніжак (частак): 1-я распавядала пра міталягізаваную гісторыю коннай язды, конскія масьці і прыкметы, пра расплоджваньне коней, 2-я прысьвячалася пачатковай падрыхтоўцы баявых, рыцарскіх коней, а таксама зьмяшчала апісаньне стайні і патрабаваньні да слугаў, у 3-й паказваліся ўзоры муштукоўі цугляў, 4-я — вэтэрынарны лячэбнік.

К. М. Дарагастайскі выкарыстаў працы антычных аўтараў і сваіх сучасьнікаў, а таксама багаты ўласны досьвед, упрыгожыў тэкст цытатамі з рымскіх паэтаў Вэргіліюса і Марцэля.

У перакладзе на беларускую мову «Гіпіка» выйшла ў 2007 годзе. Аўтар перакладу са старапольскай мовы — Сьвятлана Ішчанка, рэдактар гістарычна-краязнаўчага аддзелу газэты «Культура». Пераклады архіўных дакумэнтаў выконваліся супольна з галоўным палеографам аддзелу старажытных актаў Нацыянальнага гістарычнага архіву Беларусі Германам Брэгерам. У падрыхтоўцы кнігі да друку, складаньні камэнтароў удзельнічала вялікая творчая група: навукоўцы НАН Беларусі, супрацоўнікі Рэспубліканскага цэнтру алімпійскай падрыхтоўкі коннага спорту і конегадоўлі, гісторыкі, мовазнаўцы і пісьменьнікі^[5].

Апрача «Гіпікі», К. М. Дарагастайскі напісаў яшчэ некалькі літаратурных твораў, якія ў большасьці засталіся ў рукапісах^[6].

У Нацыянальнай бібліятэцы імя Асалінскіх ува Ўроцлаве захоўваюцца рукапісныя юнацкія ўкладаньні К. М. Дарагастайскага на лацінскай, польскай і старажытнагрэцкай мовах, ягоныя асобныя дакумэнты. Лісты К. М. Дарагастайскага таксама захоўваюцца ў Нацыянальнай бібліятэцы ў Варшаве, Галоўным архіве старажытных актаў, Бібліятэцы Польскай АН і інш.^[7]

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Святлана Ішчанка. Жыццё і літаратурная творчасць Крыштафа Мікалая Дарагастайскага, вялікага маршалка літоўскага // Рэфармацыя і грамадства: XVІ стагоддзе / Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі. — Мн.: Беларускі кнігазбор, 2005. С. 45—54.
• Ірына Клімковіч. «Гіпіка», альбо Кніга для тых, хто рыцарскі дух мае і «любасць да коней прыроджаную, а не прымусовую» // «Маладосць» № 2 (651), люты 2008. С. 132—135.
• Сьвятлана Ішчанка. Аўтар «Гіпікі» Крыштап Мікалай Дарагастайскі // «Культура», 26 жніўня — 1 верасьня 2000.

• Hippika o koniach (пол.). Polska Biblioteka Internetowa. Праверана 22 студзеня 2011 г.