Блюз (па-ангельску: blues от blue devils) — жанр музыкі, які атрымаў шырокае распаўсюджваньне ў 20-х гадах XX стагодзьдзя. Зяўляецца адным з дасягненьняў афраамэрыканскай культуры. Склаўся з такіх этнічных музычных кірункаў афраамэрыканскага грамадзтва, як «рабочая песьня» (анг. work song), «сьпірычуэлз» (анг. spirituals) і «голер» (анг. Holler). У многім паўплываў на сучасную папулярную музыку, у асаблівасьці на такія жанры, як поп, джаз, рок-н-рол. Пераважная форма блюзу — 4/4, дзе першыя 4 такты часьцяком іграюцца на танічнай гармоніі, па 2 — на субдамінанце і тоніцы і па 2 — на дамінанце і тоніцы. Гэта чаргаваньне таксама вядомае як блюзавая прагрэсія. Нярэдка выкарыстоўваецца рытм васьмых трыёлей з паўзай — так званы «шафл». Характэрнай асаблівасьцю блюзу зьяўляецца «блю ноўтс». Часта музыку будуецца паводле структуры «пытаньне — адказ», выказаная як у лірычным напаўненьні кампазыцыі, так і ў музычным, часьцяком пабудаваным на дыялёгу інструмэнтаў паміж сабой. Блюз зьяўляецца імправізацыйнай формай музычнага жанру, дзе ў кампазыцыях часьцяком выкарыстоўваецца толькі асноўны апорны «каркас», які абыгрывае інструмэнты, якія саліруюць. Спрадвечна блюзавая тэматыка будуецца на пачуцьцёвым сацыяльным складніку жыцьця афраамэрыканскага насельніцтва, яго цяжкасьцях і перашкодах, якія ўзьнікаюць на шляху кожнага чорнага чалавека.

Слова «блюз» (па-ангельску: blues) мае адпаведнік the blue devils у значэньні «прыгнечанасьць», «маркота», «смутак», «сум», «журба». Адну зь першых ягоных згадкаў можна знайсьці ў камэдыі Джорджа Коўлмэна «Нуда: камэдыя ў вадной дзеі» (Blue Devils, a farce in one act, 1798). Пазьней, цягам XIX стагодзьдзя, гэты выраз ўжываўся як эўфэмізм дзеля пазначэньня «белае гарачкі», а таксама паліцыі.

Адылі ўжытак гэтага выразу ў афра-амэрыканскай музыцы мае быць аднесены да яшчэ больш даўніх часоў; афіцыйна ж задакумэнтаваны ён быў у 1912 годзе, калі выйшаў «Даласкі блюз» (па-ангельску: Dallas Blues) Гарта Ўэнда — першая блюзавая кампазыцыя, абароненай аўтарскімі правамі. У паэзіі гэты выраз часта выкарыстоўваюць, каб апісаць «прыгнечаны настрой».

Існуе колькі характэрыстык, уласьцівых блюзу наагул, бо стыль гэты зьмяняе сваю форму ў залежнасьці ад асаблівасьцяў індывідуальных уяўленьняў аб ім. Тым ня менш, ёсьць колькі адметных рысаў, што паўсталі задоўга да зьяўленьня блюзу ў яго сучасным выглядзе.

Адной з раньніх формаў блюзападобнае музыкі былі выгукі па схеме «зварот-адповедзь», якія ўяўлялі сабою «вузкафункцыянальны экспрэсіўны… стыль без аніякага суправаджэньня або гармоніі, фармальна не абмежаваны нейкай асаблівай музычнай структурай». Форму гэтага праблюзу ўжо чуваць у нявольнічых працоўных выгуках і сьпевах, пашыраных у выглядзе «простых сольных песьняў, напоўненых эмацыйным зьместам». Блюз, якім мы ведаем яго цяпер, можа быць разгледжаны як музычны стыль, заснаваны на дзьвюх музычных традыцыях: эўрапейскай і заходнеафрыканскай зваротна-адпавядальнай традыцыі, якая пазьней трансфармавалася ва ўзаемадзеяньне голасу й гітары.

Шмат блюзавых элемэнтаў, гэтакіх як зваротна-адпавядальная пабудова, а таксама выкарыстаньне зьніжаных ступеняў, узыходзяць да афрыканскае музыкі. Сэліван Дыёф зьвярнуў увагу на некаторыя спэцыфічныя асаблівасьці, такія як выкарыстаньне мэлізмы й хвалістыя, насавыя інтанацыі, што паказвае на сувязь паміж музыкай Заходняй і Цэнтральнай Афрыкі й блюзам. Першым, хто выказаў думку аб тым, што пэўныя элемэнты блюза крыюцца ў ісламскай музыцы Заходняй і Цэнтральнай Афрыкі, быў этнамузыкаведа Гэрхард Кубік.

Струнныя інструмэнты, гэтак улюбёныя нявольнікамі з мусульманскіх рэгіёнаў Афрыкі, у бальшыні выпадкаў былі дазволеныя, бо рабаўладальнікі ўважалі іх за роднасныя эўрапейскім інструмэнтам, гэнакім як скрыпка. Таму тыя нявольнікі, што здолелі спалучыць банджа зь іншымі інструмэнтамі, мелі больш магчымасьцяў выступу на публіцы. Гэтыя арыентаваныя на сольнае выкананьне «нявольнічыя песьні» мелі характэрныя рысы арабска-ісламскага песеннага стылю, што было абумоўлена шматвекавою прысутнасьцю іслама ў Заходняй Афрыцы, — гаворыць Гэрхард Кубік.

Кубік таксама зьвяртае ўвагу на тое, што місысыпская тэхніка граньня на гітары пры дапамозе ляза нажа, апісаная У. К. Хэндзі ў сваёй аўтабіяграфіі, адсылае да падобных тэхнік у народаў Цэнтральнай і Заходняй Афрыкі. Афрыканскае паходжаньне мае і «скрыпка Дыдлі», аднаструнны саматужны інструмэнт, пашырыны ў некаторых частках амэрыканскага Поўдню на пачатку XIX стагодзьдзя, які вельмі ўзбагаціў інструмэнтальны арсэнал раньняга блюзу, трапіўшы туды з афрыканскае абрадавае практыкі.

• Лідбэлі
• Вялікі Біл Брунзі (Big Bill Broonzy)
• Сьляпы Блэйк (Blind Blake)
• Місысыпі Джон Хэрт (Mississippi John Hurt)
• Сьляпы Бой Фулер (Blind Boy Fuller)
• Сонны Джон Эстэс (Sleepy John Estes)
• Соні Тэры (Sonny Terry)
• Браўні Макгі (Brownie McGhee)
• Гюс Кэнан (Gus Cannon)
• Сэм Колінз (Sam Collins)
• Фрэнк Стоўкс (Frank Stokes)
• Джым Джэксан (Jim Jackson)

• Сьляпы Ўілі Джонсан (Blind Willie Johnson)
• Айцец Гары Дэвіс (Reverend Gary Davis)

• Генры Томас (Henry Thomas)
• Сьляпы Леман Джэфэрсан (Blind Lemon Jefferson)
• Сьляпы Ўілі Мактэл (Blind Willie McTell)
• Фуры Люіс (Furry Lewis)

• Чарлі Патан (Charley Patton)
• Сон Хаўс (Son House)
• Какома Арнальд (Kokomo Arnold)
• Ўілі Браўн (Willie Brown)
• Скіп Джэймз (Skip James)
• Бука Ўайт (Bukka White)
• Робэрт Лерой Джонсан
• Томі Маккленан (Tommy McClennan)
• Місысыпі Фрэд Макдаўэл (Mississippi Fred McDowell)
• Мэмфіс Міні (Memphis Minnie)

• Лоні Джонсан (Lonnie Johnson)
• Лерой Кар (Leroy Carr)
• Скрэпэр Блэкўэл (Scrapper Blackwell)

• Сьпіс блюзавых музыкаў

• Barlow, William (1993). «Cashing In». Split File: African Americans in the Mass Media: 31.
• Bransford, Steve. «Blues in the Lower Chattahoochee Valley» Southern Spaces 2004
• Clarke, Donald (1995). The Rise and Fall of Popular Music. St. Martin’s Press. ISBN 0-312-11573-3.
• Lawrence Cohn, ed (1993). Nothing But the Blues: The Music and the Musicians. Abbeville Press. ISBN 1-55859-271-7.
• Dicaire, David (1999). Blues Singers: Biographies of 50 Legendary Artists of the Early 20th Century. McFarland. ISBN 0-7864-0606-2.
• Ewen, David (1957). Panorama of American Popular Music. Prentice Hall. ISBN 0-13-648360-7.
• Ferris, Jean (1993). America’s Musical Landscape. Brown & Benchmark. ISBN 0-697-12516-5.
• Garofalo, Reebee (1997). Rockin' Out: Popular Music in the USA. Allyn & Bacon. ISBN 0-205-13703-2.
• Herzhaft, Gérard, Paul Harris and, Brigitte Debord (1997). Encyclopedia of the Blues. University of Arkansas Press. ISBN 1-55728-452-0.
• Komara, Edward M. (2006). Encyclopedia of the blues. Routledge. ISBN 0-415-92699-8.
• Kunzler, Martin (1988) (in German). Jazz Lexikon. Rohwolt Taschenbuch Verlag. ISBN 3-499-16316-0.
• Morales, Ed (2003). The Latin Beat. Da Capo Press. ISBN 0-306-81018-2.
• Oliver, Paul and Richard Wright (1990). Blues fell this morning: Meaning in the blues. Cambridge University Press. ISBN 0-521-37793-5.
• Palmer, Robert (1981). Deep Blues. Viking. pp. 310 pages. ISBN 0-670-49511-5.
• Schuller, Gunther (1968). Early Jazz: Its Roots and Musical Development. Oxford University Press. ISBN 0-19-504043-0.
• Southern, Eileen (1997). The Music of Black Americans. W. W. Norton & Company. ISBN 0-393-03843-2.
• Curiel, Jonathan. «Muslim Roots of the Blues». SFGate. Retrieved August 24, 2005.