Төркмәнстан
Türkmenistan

Флаг (({Герб урынына))}
Гимн: «Төркмәнстан гимны»
Үҙаллылыҡ датаһы	27 октябрь 1991 ( СССР)
Рәсми тел	Төркмән
Баш ҡала	Ашҡабад
Эре ҡалалар	Ашҡабад, Төркмәнабад, Ташуғыҙ, Төркмәнбашы, Мары
Идара итеү төрө	Президент республикаһы
Президент	Сердар Бердымухамедов
Территория • Бөтәһе • % һыу өҫтө	53 491 200 [1] км² 4,9
Халыҡ • Һаны (2012) • Халыҡ тығыҙлығы	▲5 169 660[2] чел. (94) 10 чел./км²
ЭТП   • Бөтәһе (2011)   • Бер кешегә	26 млрд. номинал долл. (95) 5093[3] долл.
КПҮИ (2011)	▲ 0,686 [4] (средний) (102 урын)
Этнохороним	Төркмәнстансылар
Валюта	манат
Интернет-домен	.tm
Код ISO	TM
МОК коды	TKM
Телефон коды	+993
Сәғәт бүлкәте	+5

Төркмәнстан (Төрөкмәнстан; төркм. Türkmenistan/Түркменистан/تۆركمنيستآن) — Урта Азиялағы дәүләт. Көньяҡтан Иран, Афғанстан илдәре менән, төньяҡтан Ҡаҙағстан һәм Үзбәкстан менән сиктәш, көнбайыш сиге Каспий диңгеҙенә сыға. 1992 йылдың 2 мартынан Берләшкән милләттәр ойошмаһы ағзаһы.

Илдең баш ҡалаһы — Ашҡабад.

Нейтраль дәүләт. Республика президенты — Ҡорбанғоло Бәрҙемөхәммәтов.

Төркмәнстан 6 административ биләмәгә бүленә: 5 виләйәт һәм виләйәт хоҡуғы булған 1 ҡала.

Халыҡтың күпселеге ислам динен тота.

Төркмәнстан тәбиғи газ запастары буйынса донъяла 4-се урынды, газ ятҡылыҡтары буйынса 2-се урынды биләй. 1993 йылдан илдә электр энергияһын, газ һәм һыуҙы бушлай ҡулланыу өсөн лимит булдырылған.

1991 йылдың 27 октябре — Төркмәнстандың үҙаллалыҡ иғлан иткән көнө. Парламент — Мәжлес (парламент, 125 депутат). Депутаттар 5 йылға бер мандатлы округта һайлана.

• II мең йыллыҡта Төркмәнстанда Маргиан цивилизацияһы булған.
• Беҙҙең эраға тиклем VI—IV быуаттарҙа Төркмәнстан территорияһы Боронғо Персия составында, һуңғараҡ Искәндәр Зөлҡәрнәй ҡулында булған.
• Беҙҙең эраға тиклем III быуат – Парфия батшалығы эсендә (баш ҡалаһы – Ниса), һуңғараҡ Сәсәниҙәр дәүләте составында.
• V-VIII быуаттарҙа эфталиттар, төркиҙәр, ғәрәптәр һөжүменә дусар була. 776–783 йылдарҙа ерле халыҡ Хашим ибне Хәким (Муканна) етәкселегендәге ғәрәптәргә каршы баш күтәреүҙә ҡатнаша.
• IX-X быуаттарҙа Таһириҙар, Саманиҙар дәүләтендә.
• XI быуатта Төркмәнстан территорияһы уғыҙҙар тарафынан яулап алына. һуңғараҡ, уғыҙҙарҙың ерле иранлылар белән ҡушылыуы һөҙөмтәһендә, хәҙерге төркмән этносы барлыҡҡа килә. XI-XIII быуаттарҙа баш ҡалаһы Мерв булған беренсе төркмән Сәлжүк дәүләте барлыҡҡа килә.
• XIII быуат башында монголдар тарафынан яулап алына һәм Илхандар дәүләтенә, һуңғараҡ Тимериҙәр дәүләте составына керә.
• XVI-XVII быуаттар – Хиуа ханлығы һәм Бохара ханлығына керә.
• 1869—1885 йылда Рәсәйгә ҡушыла (Каспий арты өлкәһе).
• 1917 йылдың ноябрендә Төркөстан АССР-ы составында Төркмәнстан автономиялы өлкәһе була. 1924 йылда Төркмән ССР-ы төҙөлә.
• 1948 йылдың 6 октябрендә Төркмәнстанда көслө ер тетрәүе һөҙөмтәһендә 100 мең кеше вафат була.
• 1990 йыл – Республика Президенты вазифаһы барлыҡҡа килә. Ул урынды уға тиклем республика менән идара иткән Сапарморат Ниязов ала.
• 1991 йыл, октябрь – Йөмһүриәттең Юғары Ҡалып:Коммент бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә, Төркмән ССР-ы атамаһы Төркмәнстанға үҙгәртелә.

• 2007 йыл, 11 февраль – Президент вазифаһына Гурбангулы Бирҙемөхәммәдов һайлана.

Төркмәнстанда нефть, газ, көкөрт, ҡара ҡурғаш, мирабилит, йод, бром ятҡылыҡтары бар.

Йөмһүриәттә халыҡ һанының тиҙ артыуы күҙәтелә. 1979 йылдағы халыҡ һанын алыу мәғлүмәттәре буйынса республикала 2 759 мең, 1989 йылда – 3 534 мең, 1995 йыл иҫәбе буйынса – 4 481 мең кеше йәшәгән. 1995 йылдан һуң да үҫеш дауам итә: 2000 йылда – 5 200 мең, 2001 йыл башында – 5369,4 мең; 2001 йыл, 1 май – 5410 мең; 2001 йыл, 1 август – 5478,9 мең кеше.

Халыҡтың яҡынса 90% – төркмәндәр, 4% – үзбәктәр, 3% – урыҫтар. Шулай уҡ әзербайжандар, ҡаҙаҡтар, татарҙар һ.б. халыҡтар ҙа йәшәй.

• Ашҡабад ҡалаһы
• Аһал вилайәте. Үҙәк ҡалаһы — Әнеү.
• Балҡан вилайәте. Үҙәк ҡалаһы — Балҡанабад (Нәбиттау).
• Ташуғыҙ вилайәте. Үҙәк ҡалаһы — Ташуғыҙ.
• Лебап вилайәте. Үҙәк ҡалаһы — Төркмәнабад (Сәржәү).
• Мары вилайәте. Үҙәк ҡалаһы - Мары.

Һуңғы йылдарҙа илдә туризм йылдам үҫешә. Бигерәк тә дауаланыу маҡсатында күпләп киләләр. Беренсе сиратта, был бәйле Каспий диңгеҙе яры буйында Аваза туристик зонаһы булдырыу менән бәйле^[6]. Һәр турист Төркмәнстанға виза инер алдынан алырға тейеш. Турист визаһы алыу өсөн, күпселек дәүләт граждандары урындағы туристик агентлыҡтарҙың ярҙамына мохтаж булып ҡала^[7]. Төркмәнстанға килгән туристар өсөн тарихи иҫтәлекле урындарға экскурсия турҙары ойошторола^[8][9]

С. Ниязов осоро тураһында:

• Владимир Рыбалов. Туркменская трагедия. — М.: Фонд Туркменистан, 2003. — 240 с.
• Авды Кулиев. Два года в правительстве и тринадцать лет в оппозиции. — М., 2006. — 168 с.
• Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.

	Портал «Туркмения»
	Туркмения Викимилектә
	Туркмения Викияңылыҡтарҙа
	Туркмения Викигид
	Проект «Туркмения»

• Электронная газета «Туркменистан: золотой век»
• Сайт МИДа Туркменистана
• Государственное информационное агентство Туркменистана (TDH)
• Электронное периодическое издание Turkmenistan.ru
• Информационный портал Туркменистана «ТУРКМЕНинформ»