Йәмиғ мәсете
| Йәмиғ мәсете |
Йәмиғ мәсете, йәки йома мәсете (ғәр. مسجد الجمعة — ғәр. мәсжид әл-жүмға; (الجمعه) — әл-жәмәғү; (المسجد) — әл-мәсжид; шулай уҡ ғәр. مَسْجِد جَامِع — мәсжид жәмәғә; جَامِع, жәми‘; төр. Ulu Cami; рус. Джума-мечеть, пятничная мечеть) — йома көнө бөтә мосолман йәмәғәте күмәк намаҙ (йома намаҙы) башҡарған мәсет. Намаҙ алдынан хатип (йышыраҡ ул имам була) йома хөтбәһе һөйләй.
Этимологияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Йәмиғ мәсете (ғәр. مَسْجِد جَامِع) термины осраған иң тәүге ғәрәп әҫәрҙәренең береһе — Ибн Әбдел Хәкәмдең «Мысыр, әл-Мәғриб һәм әл-Әндәлүсте яулап алыуҙар» китабы. Фустатта Әмр ибн әл-Ғәс тарафынан төҙөлгән һәм исламдың тәүге быуаттарында Мысырҙың төп мәсете masdschid dschāmiʿ тип атала[1]
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Иртә ислам традицияһында ҙур үҙәк мәсеттәр һәм ҙур булмаған урындағы мәсеттәр араһында функциональ айырма булған. Башта һәр ҡалала бер йәмиғ мәсете генә була, унда йома намаҙҙары үткәрелә, ә ҡала кварталдарында даими намаҙҙар үткәреү өсөн кесерәк күләмдәге мәсеттәр төҙөлә. Йәмиғ мәсете янында ҡала хакимы йәки губернаторы ғәҙәттә үҙенең резиденцияһын төҙөй[2].. Шул уҡ ваҡытта йыш ҡына йәмиғ мәсете мәҙрәсә, дини үҙәк, хажиҙар һәм суфыйҙар зәүиәһе, нигеҙ һалыусының ерләнгән урыны функцияларын да башҡара[3] Ислам донъяһының ҡайһы бер өлөштәрендә, мәҫәлән, Мысырҙа башта йома намаҙҙары баш ҡаланан ситтә урынлашҡан ауылдарҙа һәм башҡа райондарҙа рөхсәт ителмәгән[4]. Ғәҙәти рәүештә вәғәз һөйләгән кафедра - мөнбәр, шулай уҡ миһраб, көмбәҙ һәм манара VIII быуат аҙағында иртә Ғәббәсиҙәр осоро йәмиғ мәсеттәренең стандарт атрибуттары булып китәләр[5]
Мосолман архитектураһы башланғысы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Мәҙинәләге Ән-Нәбәүи мәсетенең VII быуат уртаһына формалашҡан композицияһы ғәрәп тибындағы йәмиғ мәсеттәренең артабанғы үҫешенә башланғыс булып торған, ул ислам архитектураһында иң боронғо мәсеттәрҙең береһе булып тора[6].
Артабанғы быуаттарҙа, халыҡ һаны арта барған һайын, һәм ҡала хакимдарының Аллаһ алдында сауап алырға ынтылыуы арҡаһында бер тораҡ пунктта бер нисә йәмиғ мәсете булыуы ғәҙәти күренешкә әйләнә[7][8][9]. Мәҫәлән, хәҙерге заман Ҡаһирәһенең элгәре Фустатҡа VII быуатта берҙән-бер йәмиғ мәсете менән нигеҙ һалына, ә XV быуатта мәмлүктәр осоронда ҡалала 130 йәмиғ мәсете иҫәпләнә[10]. Йәмиғ мәсеттәре ислам донъяһының бөтә төбәктәрендә лә тарала[11]. Яңы йәмиғ мәсетен төҙөгәндә төп талап — дин тотоусы 40-тан артыҡ булырға тейеш булған[12].
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Vgl. Kitāb Futūḥ Miṣr wa-aḫbāri-hā, ed. M. al-Ḥuǧairī. Beirut: Dār al-Fikr 1996. S. 182, 188.
- ↑ Khuṭbah // The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. — Oxford University Press, 2009. — ISBN 9780195305135.
- ↑ Мечеть /Большая российская энциклопедия (2004—2017).
- ↑ Masd̲j̲id // Encyclopaedia of Islam, Second Edition. — Brill, 2012.
- ↑ Petersen, Andrew. minbar // Dictionary of Islamic architecture. — Routledge, 1996. — P. 191—192.
- ↑ Akel Ismail Kahera, Latif Abdulmalik, Craig Anz. Design Criteria for Mosques and Islamic Centers: Art, Architecture and Worship. — Elsevier Architectural Press, 2009. — P. 16. — 93 p. — ISBN 9780750667968.
- ↑ Minbar // The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. — Oxford University Press, 2009. — ISBN 9780195309911.
- ↑ Friday prayer // Encyclopaedia of Islam, Three. — Brill.
- ↑ Peri. .
- ↑ Doris. . — P. 295—316.
- ↑ Mosque // The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. — Oxford University Press, 2009. — ISBN 9780195305135.
- ↑ Lexikon der Islamischen Welt, 1. Band, Kohlhammer, 1974, ISBN 3-17-002160-5, Seite 183
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Власов В. Г. Мечеть // Новый энциклопедический словарь изобразительного искусства: В 10 т. — СПб.: Азбука-классика, 2006. — Т. V: Л — М.. — 768 с: ил. + вкл с.
- Жуковский В. И., Копцева Н. П. Искусство Востока. Индия: Учеб. пособие. — Красноярск: Краснояр. гос. ун-т, 2005. — 402 с. — ISBN 5-7638-0575-5.
| Стилдәр | |
|---|---|
| Ҡоролмалар | |
| Ҡарағыҙ | |
| Фарыз | Биш намаҙ (фәжер (сабах) · зухр (өйлә) · аср (икенде) · мәғриб (аҡшам) · иша (йәстү)) · Йома намаҙы · Ғәйет · Йыназа |   |
|---|---|---|
| Сөннәт | ||
| Намаҙ уҡыу рәүештәре | ||
| Төп өлөштәре | ||
| Шарттары | ||
| Доға | ||
| Зекер | ||
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
