Yəsəvilər — sufi təriqəti

Bu sufi təriqəti əslən türk olan Əhməd Yəsəvinin (vəfatı: 1166-cı il) adı ilə bağlıdır. O, məşhur sufi Yusif Həmədaninin davamçılarından olmuş və Mərkəzi Asiyada türk xalqlarının İslamı qəbul etmələri prosesində böyük rol oynamışdır. Dünyagörüşü və hüquqi məsələlərdə hənəfi məzhəbinə mənsub olan Yəsəvi, ənənəvi İslamla sufilikdəki mənəvi təcrübə arasındakı ziddiyyətləri aradan qaldırmağa çalışmışdır.

Əhməd Türküstanda (müasir Qazaxıstanın Çimkənt şəhərinin yaxınlığında) anadan olmuş, təhsilini Buxarada almış və təsəvvüf yoluna qədəm qoymuşdur. Sonra o Yasiyə (Türküstana) gedərək ömrünün sonuna qədər orada yaşamışdır.

Onun qələmə aldığı çoxsaylı kitablar arasında türk dilində ibrətamiz şeirlər toplusu olan «Divani Hikmət» əsəri dövrümüzədək gəlib çatmışdır. Bundan başqa o, tədrislə məşğul olaraq çoxlu tələbələr yetişdirmişdi. Onların sırasında türk soylu Süleyman Hakim Ata və Mənsur Ata kimi sufi xadimləri də olmuşdur.

İlk vaxtlar Əhməd Yəsəvinin təriqəti Məvarənnəhr və Xarəzmdə məşhurlaşmışdır. Sonra isə bu təriqət Qafqazda, Anadoluda və Balkanlarda yayılmışdır.

Yəsəvilərlə Nəqşibəndilər arasında çoxlu oxşar cəhətlər vardır. Onların mənəviyyat təliminin əsasında insanın öz qüsur və ehtirasları ilə mübarizə aparmasının zərurəti dayanır. Bu təriqətə görə, insan zikrlərin vasitəsilə ruhunu kamilləşdirməklə qüsurlardan qurtula bilər. Yəsəvilər zikrləri ucadan (cəhri) edir və ruhi kamilləşmə yolunda tənhalığa, xəlvətə çəkilməyə üstünlük verirlər. Bu təriqətdə müridlər (tələbələr) doğruluq, yüksək ağıl, şeyxin dediklərini dərhal yerinə yetirmək kimi keyfiyyətlərə üstünlük verirlər. Yəsəvilərin mənəvi təcrübələri Mərkəzi Asiyada günümüzədək qorunub saxlanılmaqdadır.

• Müəllif: Aydın Əlizadə - "Cəmiyyət və Din" qəzeti

Təsəvvüf
Sufi anlayışlar	Abdal  • Bəqəə  • Dərviş  • Fəqir  • Fəna  • Hal  • Kəramət  • Həqiqət  • Ehsan  • İrfan  • Kəşf  • Lətaif  • Mənzil  • Mərifət  • Nəfs  • Nur  • Qələndər  • Qütb  • Silsilə  • Sufi kosmologiyası  • Sufi metafizikası  • Sufi fəlsəfəsi  • Sufi ədəbiyyatı  • Sufi psixologiyası  • Süluk  • Təzkirə  • Övliya  • And
Sufi fəaliyyəti	Nəşid  • Zikr  • Hədra  • Müraqəbə  • Qəvvali  • Səma  • Ziyarət
Təriqətləri	Əkbərilik  • Ələvilik  • Əşrəfilik  • Əzimilik  • Bələvilik  • Bayramilik  • Bəktaşilik  • Çiştiyyə  • Qalibilik  • Gülşənilik  • Hürufilik  • İdrisiyyə  • Cəlvətilik  • Cərrahilik  • Xalidilik  • Xəlvətilik  • Kübravilik  • Mədarilik  • Məlamətilik  • Mövləvilik  • Müridilik  • Nəqşibəndilik  • Nəqşibəndi-Üveysilik  • Nasuhilik  • Nemətullahiyyə  • Nöqtəvilik  • Qadiriyyə  • Qələndərilik  • Rahmaniyyə  • Rifailik  • Səfəvilik  • Şaziliyyə  • Şəttarilik  • Sührəvərdiyyə  • Sünbulilik  • Ticaniyyə  • Uşşaqilik  • Üveysilik  • Zahidilik
Tanınmış erkən sufi və mistiklər	Əbdülxaliq Gücdəvani  • Xacə Abdullah Ənsari  • Əbdülqadir Gilani  • Əbusəid Fəzlullah  • Abdulla Dağıstani  • Afaq Xoca  • Əhməd Qəzali  • Əhməd Yəsəvi  • Əhməd Bədəvi  • əl-Qəzali  • Əlaəddin Əli  • Əxi Əmrə  • Əxi Məhəmməd Xəlvəti  • Əxi Evrən  • Mənsur Həllac  • Əlişir Nəvai  • Əbdülhəsən Xərrəqani  • Qasım ibn Məhəmməd  • Davud əl-Qeysəri  • Sədrəddin Qonəvi  • Seyid Əmir Kulal  • Ərdəbili  • İbn Ata Allah  • Fəridəddin Əttar  • Balım Sultan  • Baba Fəxrəddin  • Bəhaiddin Nəqşibənd  • Bənde Navaz  • Baba Kuhi Bakuvi  • Xoca Baqi Billah  • Bəyazid Bistami  • Şah Əbdüllətif Bittai  • Büll Şah  • Şah Qulam Dəhləvi  • İbraim Desuki  • Əsəb Ərbili  • İbrahim Hakkı Ərzurumi  • Fəridəddin Gəncşəkər  • Fudayl ibn İyad  • Fuzûlî  • Qalib  • Muiniddin Çişti  • Xoca Qulam Fərid  • Gül Baba  • Hacı Bayram Vəli  • Cahanşah Həqiqi  • Dədə Ömər Rövşəni  • Hacı Bəktaş Vəli  • Həbib Qaramani  • Hafiz Şirazi  • İzzəddin Həsənoğlu  • Xalid Bağdadi  • İmam əl-Həddad  • Həmədani  • Cəmaləddin Əhməd  • Usman Haruni  • Əbdülhəsən Hacvəri  • İbrahim ibn Adham  • ibn Ərəbi  • İbrahim Gilani  • Fəxrəddin İraqi  • Cabir ibn Həyyan  • Cahangaşt  • Cami  • Cani Canan  • əl-Cauzi  • Cili  • Cüneyd Bağdadi  • Kākī  • Kaliyarī  • Kərxī  • Ömər Xəyyam  • Əmir Xosrov Dəhləvi  • Nemətullah Naxçıvani  • Nəcməddin Kübra  • Mahmud Urməvi  • Mahmud Şəbüstəri  • Məhdumqulu  • Mahmud Hüdayi  • Nəimi  • Əbunnəcib Sührəvərdi  • Nasīmī  • Natar Vəli  • Nemətulla Vəli  • Nizaməddin Auilyyə  • Nurī  • Osman Baba  • Ömər Xəlvəti  • Qütbəddin Əbhəri  • Pir Məhəmməd Ərzincani  • Pir Sultan Abdal  • Qütbəddin Heydər  • Qütbəddin Şirazi  • Rəbbani  • Rəbia Bəsri  • Razī  • Rifai  • Rūmī  • Sarı Saltuk  • Sədi Şirazi  • Sədrəddin Xiyavi  • Səhl-Tustari  • Səlman Farsi  • Sənai  • Seyid Yəhya Bakuvi  • Simnani  • Silistrəvī  • Sultan Vələd  • Surx Buxarī  • Şah Vəliullah  • Şazili  • Şəms Təbrizi  • Şibli  • Şeyx Ədəbalı  • Şeyx İbrahim Gülşəni  • Şeyx Rüknəddin Əbdülfəth  • Şeyx Əhəri  • Şihabəddin Ömər Sührəvərdi  • Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi  • Şükrullah Xəlvəti  • Veysəl Qarani  • Yusif Müsküri  • Yunus Əmrə  • Zəkəriyyə  • Zərruq  • Zünnun Misiri  • Tapdıq Əmrə
Tanınmış müasir sufi və mistiklər	Baba Rexheb  • Abdal Hakim Murad  • Əbdülqdir as-Sufi  • Əhməd Kayhan Dədə  • Abdula ah Nəqşibəndi  • Əhməd Ələvi  • Əbdürrəhman əl-Şaquri  • Aşfaq Əhməd  • Qələndər Baba Auliyə  • Xoca Şəmsəddin Əzimi  • Məhəmməd Muhaiyəddin  • Feysəl Abdul Rauf  • Riaz Əhməd Gövhər Şahi  • Qalib Həsən Quşçuoğlu  • Qulam Mustafa Xan  • Hafiz Qamaruddin Çişti Sabiri  • Hişam Kabbani  • Həzarat Mai Safura Qəiriyyə  • Məhər Əli Şah  • Məhəmməd Ələvi l-Maliki  • Nazim əl-Haqqani  • Seyid Vahid Əşrəf  • Nuh Ha Mim Keller  • Nurəddin Durki  • Ömər Əli Şah  • Osman Nuri Topbaş  • Pir Zülfiqar Əhməd  • Məhəmmd Əbdülqədir Siddiqi Qədri  • Əhməd Rza Xan Bərləvi  • Rəşad Fild  • Sahib Qiblə Fültli  • Səid Əfəndi əl-Çirkaşi  • Qüdrətullah Şəhab  • Sufi Bərkat Əli  • Seyid Şücaət Əli Qədri  • Məhəmməd Tarhir-ül-Qədri  • Tahir Allauddin  • Tacəddin Məhəmməd Bədrəddin  • Varis li Şah  • Vasif Əli Vasif  • Zahin Şah Taci
Sufizm tədqiqatçıları	İvan Aqueli  • Kurt Almqvist  • Titus Burkhardt  • Uilyam Çittik  • Korbin  • Karl Ernst  • Robert Freycer  • Genon  • Leks Hikson  • Teyc Lindbum  • Linqs  • Hüseyn Nasr  • Annmari Şimmel  • Maykl Sells  • İdris Shah  • Fritof Şuon  • Reynold A. Nikolson  • Zakir Məmmədov
Sufizm mövzuları	Tövhid * Şəriət * Həqiqət * İncəsənət * Tarix * Musiqi * Ədəbiyyat * Ziyarət * Mətnlər