Xınalıq dili (xın. kətşi mi) — Xınalıqlıların danışdığı dil.

Rəvayətlərə görə xınalıqlılar Nuh peyğəmbərin danışdığı dildə danışırlar. Xınalıqlılar özləri də bunu inkar etmir.

Əslində Xınalıq dili haqqında olan dastan və ya miflər bizə heç də yanlış informasiya vermir. Bir neçə alim-dilşünas Xınalıq dilinin tədqiqi ilə məşğul olmuşdur. Xınalıq dili haqqında bir neçə elmi kitab nəşr olunub. Xınalıq dilinin hansı dil qrupuna aid edilməsi barəsində illər boyu mübahisələr gedib. Xınalıq dilinin ən təqdirəlayiq tədqiqatçısı Yunus Deşeriyev sayılır.

O 1950-54 illərinin yay aylarında Xınalıqda böyük tədqiqatlar keçirib və 1959-cu ildə "Xınalıq dilinin qrammatikası" kitabını dərc edib. Yunus Deşeriyevin yazdığına görə eramızdan əvvəl 3-cü minillikdə Qafqazda tək qədim dil mövcud idi.

Sonradan dillər bölünməyə başlandı, amma xınalıq dili günümüzə qədər dəyişməz olaraq qaldı.

Xınalıq dili mürəkkəb morfoloji struktura malikdir.

1972-ci ildə "Xınalıq dilinin qrammatikasının fraqmentləri" kitabı nəşr olunmuşdur^[1].

2007-ci ildə Xınalıq kəndində Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin dilçilərindən və Xınalıq orta məktəbinin müəllimlərindən ibarət xınalıq dili əlifba komissiyasının iclasında Xınalıq dilinin latın qrafikası əsasında əlifbası qəbul edilmişdir^[2]:

Bu əlifbada bir çox nəşrlər dərc olundu, amma bütün ictimaiyyət onu müsbət qəbul etmədi, birinci növbədə onda çox sayda diqraflar olduğuna görə. 2013-cü ildə Xınalıq kənd sakini Elnur Məmmədov tərəfindən tərtib olunmuş Unicode sisteminə əsaslanan müasir Xınalıq Latın əlifbası kənd ictimaiyyəti və yerli ziyalılar tərəfindən müzakirə olunaraq qəbul olundu. Hazırda həmin əlifba yerli xalqın istifadəsindədir.^[3]:

Xınalıq dili Azərbaycan dilinin güclü təsirinə məruz qalıb. Leksik azərbaycanizmlər demək olar ki, bütün leksik-tematik qruplara nüfuz edir. Azərbaycan dili vasitəsilə ərəb-fars leksik vahidləri (dars "dərs", duşman "düşmən", mahisul "məhsul", "camuş" camış " və s.), Həmçinin rus dilindən əsasən sovet dövrünə aid olan alınma sözlər də daxil olmuşdur.

• Xınalıq dili, Mədəniyyəti və Turizmi Arxivləşdirilib 2016-06-02 at the Wayback Machine
• Müasir Xınalıq əlifbası Arxivləşdirilib 2016-08-04 at the Wayback Machine
• Xınalıq dili Arxivləşdirilib 2011-04-08 at the Wayback Machine
• Ethnologue: Languages of the World: Khinalugh

• Xınalıq
• Xınalıq əlifbası

Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Nax-Dağıstan dilləri
Nax qolu	basbi vaynax: inquş, çeçen, akkin-orstxoy (qalanço) ləhcəsi¹
avar-and-sez qolu	avar-andi: avar and: şəxsi andi, axvax, baqval, botlix, qodober, karatin, tindin, çamalin sez: bejtin, ginux, qunzib, xvarş (iinxokvar), şəxsi sez
Lak qolu	lak
Dargin qolu¹	şimali: akuşin, qapşimin-butrin, dargin ədəbi, kadar, megeb, mugin, muirin, myureq-qubden, urax, sudaxar cənubi: amux-xudus, aştin, qubaçi, kunkin, sanji-isarin, sirxin ayrı qruplar: qaytaq, çiraq
Ləzgi qolu	arçin  • ləzgi dili: şərqi ləzgi dilləri (ağul, ləzgi, tabasaran), qərbi ləzgi dilləri (rutul, saxur), cənubi ləzgi dilləri (buduq, qrız)  • udi dilləri: aqvanq (qafqaz-alban) †, udi
Xınalıq qolu²	xınalıq
Qeyd: ¹ "Dil" termininin tətbiqi mübahisəlidir; ² əvvəllər ləzgi dillərinə aid idi; † ölü dil