Paleontologiya (rus. палеонтология, ing. palaeontology) — yerin tarixinin tədqiqi ilə əlaqədar, orqanizm qalıqları və onların fəaliyyətinin izləri əsasında geoloji keçmişin canlı aləmini və onun inkişaf qanunauyğunluqlarını öyrənən elm. P. bioloji elmlər sırasına aiddir və iki hissəyə bölünür: paleozoologiya və paleobotanika. P. Geoxronologiyanın və stratiqrafik tədqiqatların əsasını təşkil edir.^[1]

(q.yun. παλαιοντολογία)^[2] — tapılmış bitki və heyvan qalıqları əsasında onların xarici görünüşünün bərpa olunması, bioloji xüsusiyyətlərini, qidalanma tərzini, çoxalmasını, bu məlumatlar əsasında bioloji təkamülün gedişatını və s. öyrənən elm sahəsidir. Yunan dilində palaios (qədim), onto (varlıq) və logos (elm) sözlərindən meydana gəlmişdir. Qədim canlıları araşdıran bir elm sahəsi olan paleontologiya və ya "fosil" stratiqrafiya, sedimentologiya, tarixi geologiya, biologiya, ekologiya, coğrafiya, klimatologiya ilə əlaqəlidir. Paleontologiya elmi daş elmi olaraq da tanınır. Başqa sözlə, ölmüş canlıların "fosil" olaraq adlandırılan daşlaşmış qalıqlarına ya da izlərinə əsaslanaraq geoloji zamanda yaşamış olan canlıların ən sadəsindən ən mürəkkəb formalarını, növ və formaları, həyat şəraiti, ortaya çıxdıqları və yox olmaları ilə zaman və məkandakı yayılmalarını araşdıran elm sahəsidir.

Müasir paleontologiya arxeloji qazıntılar zamanı aşkar edilmiş orqanizmlərin qalıqları haqqında, və ya qədim orqanizmlər haqqında elmdir.^[3][4].

Paleontologiya elmi iki yerə bölünür:

1. Makropaleontologiya: Mikroskopda tədqiq edilməsi mümkün olmayan makro ölçülərdəki adi gözlə görünən fosilləri araşdıran paleontologiyanın yarım bölməsidir.

1. Mikropaleontologiya: Əyani şəkildə adi gözlə müşahidə edilməyən, amma mikroskopla araşdırıla bilən fosilləri öyrənən paleontologiyanın yarım bölməsidir.

• Sistematik Paleontologiya — Fosillərin morfologiyasını və mövcuddursa, anatomik məlumatlarını sistemləşdirib nəsil fərqliliklərinin pillələrini müəyyən edərək onları adlandırır.
• Stratiqrafik Paleontologiya – Fosillərin şaquli ardıcıllığını araşdırır.
• Paleoekologiya — Fosil orqanizmlərin paleofizika və paleobiotik ətraf mühiti ilə olan əlaqələrinin araşdıraraq fosillərin harada və necə yaşadığını öyrənən elm sahəsidir.
• Paleobiocoğrafiya – Fosillərin coğrafi və üfüqi ardıcıllığını araşdırır.^[5]

William Whewell (1794-1866) paleontologiyanı arxeologiya, geologiya, astronomiya, kosmologiya, filologiya və tarixin özü ilə birlikdə tarix elmlərindən biri kimi təsnif etdi: paleontologiya keçmişin hadisələrini təsvir etmək və onların səbəblərini yenidən qurmaq məqsədi daşıyır. Deməli, onun üç əsas elementi var: keçmiş hadisələrin təsviri; müxtəlif növ dəyişikliklərin səbəbləri haqqında ümumi nəzəriyyənin işlənib hazırlanması; və həmin nəzəriyyələri konkret faktlara tətbiq etmək. Keçmişi izah etməyə çalışarkən, paleontoloqlar və digər tarix alimləri tez-tez səbəblər haqqında bir və ya bir neçə fərziyyələr toplusunu qururlar və sonra digər fərziyyələrlə uyğunlaşdırırlar. ^[6]

Məsələn, 1980-ci ildə Luis və Valter Alvarez tərəfindən Təbaşir-Paleogen sərhəd qatında iridiumun və əsasən də yerdənkənar metalın kəşfi, asteroid zərbəsinin Təbaşir-Paleogen dövrünü məhv etməsi hadisəsi ən çox bəyənilən izaha çevirildi - baxmayaraq ki, bu töhfə ilə bağlı müzakirələr davam edir.

• Янин Б. Т. Терминологический словарь по палеонтологии Arxivləşdirilib 2009-10-19 at the Wayback Machine
• Сенников А., Макаров О. Откуда пришли кости ящеров? // "Популярная механика", № 4, 2009.

• Проблемы эволюции (сайт)
• Теория эволюции как она есть (сайт)
• Международная Стипендия имени известного якутского палеонтолога Петра Лазарева для молодых ученых со всего мира, занимающихся изучением мамонтовой фауны Arxivləşdirilib 2014-04-07 at the Wayback Machine (сайт)
• "Аммонит.ру" (палеонтологический портал)
• Палеонтологический институт РАН
• Электронная палеонтологическая библиотека
• Сайт юрского периода
• Smithsonian's Paleobiology website
• University of California Museum of Paleontology FAQ About Paleontology
• The Paleontological Society
• The Palaeontological Association
• The Paleontology Portal
• "Geology, Paleontology & Theories of the Earth", a collection of more than 100 digitised landmark and early books on Earth sciences at the Linda Hall Library

• Fosil
• Paleontologiya tarixi

Biologiya
Bölmələri	Anatomiya Astrobiologiya Biocoğrafiya Bioloji antropologiya Biomexanika Biofizika Bioinformatika Biostatistika Botanika Ekologiya Epidemologiya Epigenetika Farmakologiya Fiziologiya Genetika Genomatika Hüceyrə mikrobiologiyası Hesablama biologiyası Histologiya Xronobiologiya İnkişaf biologiyası İnsan biologiyası İmmunologiya Kimyəvi biologiya Koqnitiv biologiya Kvant biologiyası Qoruma biologiyası Lipidologiya Mikrobiologiya Molekulyar biologiya Mikologiya Nanobiotexnologiya Neyroelm Okean biologiyası Paleontologiya Parazitologiya Patologiya Psixologiya Riyazi biologiya Reproduktiv biologiya Sitologiya Sosiobiologiya Struktural biologiya Sintetik biologiya Sistematika Sistem biologiyası Təkamül biologiyası Təkamül inkişaf biologiyası Toksikologiya Üzvi kimya Virusologiya Zoologiya
Həyatın iyerarxiyası	Biosfer >  Ekosistem > Biosenoz > Populyasiya >  Orqanizm > Orqan sistemi > Orqan > Toxuma > Hüceyrə > Orqanellər > Biomolekulyar kompleks > Molekul (Makromolekul, Biomolekul) > Atom
Əsasları	Hüceyrə nəzəriyyəsi Ekologiya Enerji çevrilməsi Təkamül Genetika Homeostaz Taksonomiya
Prinsiplər	Təkamül Adaptasiya Ən erkən məlum həyat formaları Funksiya Genetik sürüklənmə Gen axını Makrotəkamül Mikrotəkamül Mutasiya Təbii seçmə Növləşmə Ekologiya Bioloji müxtəliflik Təbii birliklər İcma Ekosistem Yaşayış sahəsi Niş Populyasiya dinamikası Resurslar Molekulyar biologiya Hüceyrə siqnalı İnkişaf Epigenetika Gen tənzimlənməsi Meyoz bölünmə Mitoz bölünmə Post-transkripsional modifikasiya Biokimya Karbohidratlar Fermentlər Lipidlər Metabolizm Nuklein turşuları Fotosintez Zülallar
Kateqoriya Commons

Biologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralamadır. Məqalə məzmununu zənginləşdirərək Vikipediyaya kömək edin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.