ATƏT-in Minsk qrupu (əvvəlki adı ATƏM-in Minsk qrupu) — Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ATƏT-in prinsipləri əsasında sülh yolu ilə danışıqlar vasitəsilə həlli üçün yaradılmış qurum.^[1]

Qrupun tarixi ATƏM-in Xarici İşlər Nazirləri Şurasının 1992-ci ilin 24 martında Helsinkidə keçirilmiş görüşündən başlayır.^[2] Belə ki, həmin görüşdə Dağlıq Qarabağda vəziyyət müzakirə olunmuş, ATƏM-in Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu ilə həll edilməsinə dair Minsk konfransının çağırılması haqqında qərar qəbul edilmişdir.^[3]

1994-cü il dekabrın 5–6-da ATƏM-in Budapeştdə keçirilən Zirvə toplantısında həmsədrlik institutu təsis edilmişdir.^[3] Minsk konfransına iki həmsədrin təyin olunması və Minsk qrupunun iclaslarının onların birgə həmsədrliyi ilə keçiriləcəyi barədə qərar qəbul edilmişdir.^[3] Minsk prosesinin həmsədrlik institutu təsis olunarkən, ona əvvəlcə Finlandiya ilə Rusiya, daha sonra isə 1995–1996-cı illər ərzində İsveç və Rusiya başçılıq etmişdir.^[3] 1 yanvar 1997-ci ildən ATƏT-in Minsk Prosesinə Həmsədrlər qismində ABŞ, Rusiya və Fransa başçılıq edirlər.

8 aprel 2022-ci ildə Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyanla birgə keçirdiyi mətbuat konfransında ATƏT-in Minsk qrupunun ləğv edildiyini deyib.^[4]

18 fevral 2024-cü ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev qarşı tərəfin müraciətinə əsasən ATƏT-in Baş katibi, Münxen Təhlükəsizlik Konfransı Fondu Şurasının vitse-prezidenti Helqa-Mariya Şmidin görüşündə bildirib ki, ATƏT çərçivəsində keçmişin qalıqları olan bir sıra mexanizmlərin - bu xüsusda Minsk qrupu, Yüksək Səviyyəli Planlaşdırma Komitəsi və ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin şəxsi nümayəndəsi kimi tamamilə fəaliyyətsiz strukturların artıq ləğv edilməsinin vaxtı çoxdan yetişib.^[5]

Qrupun tərkibinə aşağıdakı ölkələr daxildir:^[3]

Həmsədrlər

• ABŞ
• Fransa
• Rusiya

Münaqişə tərəfləri

• Azərbaycan
• Ermənistan

Digər üzvlər

• Almaniya
• Belarus
• İsveç
• İtaliya
• Niderland
• Portuqaliya
• Türkiyə
• Finlandiya

Qrupun əsas vəzifəsi Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu ilə aradan qaldırılmasına və Dağlıq Qarabağ probleminin dinc vasitələrlə həll edilməsinə bilavasitə kömək etməkdir.

1997–1998-ci illərdə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllinə dair ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri tərəfindən üç təklif tərtib edilib. İlk iki təklif Ermənistan tərəfindən, son təklif isə Azərbaycan tərəfindən qəbul edilməyib.^[3]

Birinci təklif

Onların 1997-ci ilin iyununda təqdim etdikləri ilk təklif münaqişənin "paket" həlli idi. Bu təklif Dağlıq Qarabağın statusu da daxil olmaqla bütün məsələlərə eyni vaxtda razılıq verilməsi nəzərdə tutulurdu.

İkinci təklif

1997-ci ilin sentyabrında irəli sürdükləri ikinci təklif münaqişənin "mərhələli" həllindən ibarət idi. Bu təklif münaqişənin mərhələlərlə nizama salınmasını nəzərdə tutulurdu.

Üçüncü təklif

1998-ci il noyabrın 9-da həmsədrlərin beynəlxalq hüquq normalarına zidd, həmçinin Azərbaycan üçün qəbul edilməsi mümkün olmayan üçüncü təklifi dünya praktikasında mövcud olmayan "ümumi dövlət" ideyasına əsaslanırdı. Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev tərəfindən qətiyyətlə rədd edilən "ümumi dövlət" təklifi Azərbaycanın mənafeyinə zidd olmaqla yanaşı, ATƏT-in Budapeşt və Lissabon Zirvə toplantılarında qəbul edilən sənədlərə də etinasız yanaşmanın göstəricisi idi.^[3]

İkinci Qarabağ müharibəsinə kimi ATƏT-in Minsk Qrupunun fəaliyyəti heç bir nəticə verməmişdir.^[6]

• Kerri Kavano

• osce.org/mg — ATƏT-in Minsk qrupunun rəsmi saytı

Qarabağ münaqişəsi
Azərbaycan–Ermənistan münasibətləri ( Azərbaycan  • Ermənistan) • Azərbaycan erməniləri (Bakı erməniləri)  • Ermənistan azərbaycanlıları
Zəmin	Qarabağ bölgəsi  • Dağlıq Qarabağ bölgəsi (tarixi) • Azərbaycan–Ermənistan müharibəsi (1918–1920)  • Ermənistan–Azərbaycan müharibəsi (1918–1920) zamanı qırğınlar  • Mart hadisələri (1918)  • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1948–1956)  • Qarabağ hərəkatı  • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1988–1989)  • Topxana meşəsinin qırılması (1988)  • Sovet İttifaqının dağılması
Münaqişə əraziləri	Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (1991-ci ildə ləğv edilib) (hazırda Xankəndi şəhəri, Xocalı rayonu, Xocavənd rayonu və Şuşa rayonunudur) • Digər ərazilər (Ağdam rayonu, Cəbrayıl rayonu, Füzuli rayonu, Kəlbəcər rayonu, Laçın rayonu, Qubadlı rayonu və Zəngilan rayonu)
Birinci Qarabağ müharibəsi 1988–1994	Toqquşma və poqromlar Qafan hadisələri (1988) • Əsgəran toqquşması (1988) • Sumqayıt hadisələri (1988)  • Xankəndi hadisələri (1988)  • Gəncə hadisələri (1988)  • Bakı hadisələri (1990) Soyqırım və qətliamlar Quqark qətliamı (1988)  • Bağanis-Ayrım qətliamı (1990) • Cəmilli qətliamı (1991) • Meşəli qətliamı (1991) • Malıbəyli və Quşçular qətliamı (1992) • Qaradağlı qətliamı (1992) • Xocalı soyqırımı (1992) • Ağdaban qətliamı (1992) • Ballıqaya qətliamı (1992)  • Başlıbel qətliamı (1993) • Daşbaşı qətliamı (1993) Hərbi əməliyyatlar Çaykənd əməliyyatı (1991) • Xankəndinin işğalı (1991 • Daşaltı əməliyyatı (1992) • Marquşavan əməliyyatı (1992) • Şuşanın işğalı (1992) • Laçının işğalı (1992) • Başkənd əməliyyatı (1992) • Goranboy əməliyyatı (1992) • Həsənqaya əməliyyatı (1992 • Kəlbəcərin işğalı (1993) • Ağdamın işğalı (1993) • Yay əməliyyatları (1993) (Cəbrayılın, Füzulinin, Qubadlının və Zəngilanın işğalı) • Kəlbəcər əməliyyatı (1993–1994) • Çeildağ əməliyyatı (1993) • Horadiz əməliyyatı (1994) • Tərtər əməliyyatı (1994) Terrorlar və digərləri Zvartnots Hava Limanında toqquşma  • Leninakan yaxınlığında İl-76 qəzası (1988) • Tbilisi-Ağdam marşrut avtobusunun partladılması (1990) • Mİ-8 vertolyotunun Xocavənd səmasında vurulması (1991) • Şuşa yaxınlığında Mi-8 vertolyotunun vurulması (1992) • Bakı metrosunda partlayışlar  • Ləmbəlidə partlayış (1994) Daxili proseslər Qara Yanvar (1990) • May hadisələri (1992)  • Naxçıvanda dövlət çevrilişinə cəhd (1992) • Talış-Muğan böhranı  • Sürət Hüseynovun qiyamı
Atəşkəs rejimi 1988–1994	Silahlı toqquşmalar Xocavənd əməliyyatı (1997)  • Ağdərə toqquşması (2008)  • Ağdam toqquşması (2009)  • Çaylı toqquşması (2010)  • Sərhəd toqquşması (2012)  • Təmas xəttində toqquşma (2014)  • Ermənistanın Mİ-24 vertolyotunun vurulması (2014)  • Aprel döyüşləri (2016) • Günnüt əməliyyatı (2018) • Tovuz döyüşləri (2020) Dinc əhaliyə hücumlar Fariz Bədəlov və Aygün Şahmalıyevanın ölümü (2011) • Alxanlı hücumu (2017)
İkinci Qarabağ müharibəsi 2020	Hərbi əməliyyatlar Murovdağ uğrunda döyüşlər  • Madagizin azad edilməsi  • Lələtəpə əməliyyatı  • Arazboyu əməliyyatlar  • Cəbrayılın azad edilməsi  • Hadrutun azad edilməsi  • Füzulinin azad edilməsi  • Zəngilanın azad edilməsi  • Qubadlının azad edilməsi  • Şuşanın azad edilməsi Dinc əhaliyə hücumlar Naftalan faciəsi  • Tərtərin bombalanması  • Gəncə bombalanmaları  • Bərdənin bombalanması
Üçtərəfli bəyanatdan sonra 2020—2023	Silahlı toqquşmalar Fərrux əməliyyatı (2021) • Şuşa istiqamətində toqquşma (2023)  • Qarabağda döyüşlər (2023) (Qarabağda Rusiya sülhməramlılarının ölümü  • Qarabağda yanacaq anbarında partlayış) Sərhəd böhranı Sərhəd toqquşmaları: noyabr, 2021  • avqust, 2022  • sentyabr, 2022  • aprel, 2023  • may, 2023 Terror və digər hadisələr Susuzluq faciəsi (2021) • Şuşa yaxınlığında terror (2021)
Separatçı rejimin ləğvindən sonra 2023—	Proseslər Qarabağ ermənilərinin Ermənistana təxliyyə edilməsi  • Qarabağda vəzifə tutan separatçıların həbsi  • Azərbaycanın Qarabağ ermənilərinin reinteqrasiyası planı
Siyasi və hərbi liderlər	Siyasi liderlər Ayaz Mütəllibov  • Yaqub Məmmədov  • İsa Qəmbər  • Əbülfəz Elçibəy  • Heydər Əliyev  • İlham Əliyev Levon Ter-Petrosyan  • Robert Köçəryan  • Serj Sarqisyan  • Nikol Paşinyan Hərbi liderlər Valeh Bərşadlı  • Tacəddin Mehdiyev  • Şahin Musayev  • Tahir Əliyev  • Rəhim Qazıyev  • Dadaş Rzayev  • Surət Hüseynov  • İsgəndər Həmidov  • Rövşən Cavadov  • Vahid Musayev  • Məmmədrəfi Məmmədov  • Səfər Əbiyev  • Zakir Həsənov Arkadi Ter-Tadevosyan  • Kristapor İvanyan  • Qurgen Dalibaltayan  • Jirayr Səfilyan  • Monte Melkonyan  • Norat Ter-Qriqoryants  • Samvel Babayan  • Vazgen Sarkisyan  • David Tonoyan  • Cəlal Harutyunyan
Danışıqlar prosesi	ATƏT-in Minsk qrupu  • Beyker qaydaları  • Praqa prosesi  • Madrid prinsipləri
Beynəlxalq sənədlər	Jeleznovodsk Kommünikesi  • Tehran Kommünikesi  • Bişkek protokolu  • 12 may 1994-cü il tarixli atəşkəs sazişi  • Həştərxan Bəyannaməsi  • Dağlıq Qarabağ Bəyamnaməsi  • NATO Lissabon Sammiti Bəyannaməsi  • AŞPA-nın qətnamələri (1416  • 2085) • BMT Baş Assambleyasının qətnamələri (48/114  • 60/285  • 62/243) • BMT TŞ-nin qətnamələri (822  • 853  • 874  • 884) • Üçtərəfli bəyanat (2020)  • Moskva bəyanatı (2021)  • Atəşkəs razılaşması (2023)
Münaqişənin fəsadları	Münaqişə zamanı itkin düşən azərbaycanlılar  • Kütləvi məzalıqlar (Xocavənd  • Şuşa) • Münaqişə zamanı dağıdılmış tarix-memarlıq abidələri
İrsi	Qarabağ müharibəsi incəsənətdə  • Xarıbülbül  • Anım Günü  • Zəfər Günü
Əlaqəli mövzular	Qarabağlaşdırma  • Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyevin girov götürülməsi  • İranda Azərbaycana dəstək aksiyaları  • Rusiya-Türkiyə Birgə Monitorinq Mərkəzi  • Xankəndi–Laçın yolunda aksiyalar