বট পূৰ্ণিমা
বট গছৰ চাৰিওফালে সূতা বন্ধা
অন্য নাম	বট সাবিত্ৰী
পালন কৰে	বিবাহিত মহিলা[1] বিশেষকৈ মিথিলা (নেপাল আৰু ভাৰত), মহাৰাষ্ট্ৰ, গোৱা, গুজৰাট, উত্তৰাখণ্ড, [ [বিহাৰ]]
প্ৰকাৰ	হিন্দু
আৰম্ভ হয়	জেঠ মাহৰ ১৩ তাৰিখ।[2]
শেষ হয়	জেঠ মাহৰ ১৫ তাৰিখ[2]
সংঘটন	বছেৰেকীয়া

হিন্দু ধৰ্ম
ওঁ • ব্ৰহ্মা • ঈশ্বৰ হিন্দু • হিন্দু ধৰ্মৰ ইতিহাস
দেৱ দেৱী ব্ৰহ্মা ঈশ্বৰ ত্ৰিমূৰ্তি ব্ৰহ্মা • বিষ্ণু • শিৱ দেৱী আৰু দেৱগণ সৰস্বতী • লক্ষ্মী • পাৰ্বতী মহাশক্তি • দুৰ্গা  • কালী গণেশ • কাৰ্তিক • আয়াপ্পা ৰাম • কৃষ্ণ হনুমান প্ৰজাপতি • ৰুদ্ৰ ইন্দ্ৰ • অগ্নি • দ্যৌ বসুমতী • বৰুণ • বায়ু
দৰ্শন ধাৰণা ব্ৰহ্মা • ওঁ • ঈশ্বৰ আত্ম • মায়া কৰ্ম • সংসাৰ পুৰুষাৰ্থ (ধৰ্ম • অৰ্থ • কাম • মোক্ষ) মতবাদ আস্তিক সাংখ্য • যোগ ন্যায় • বৈশেষিক পূৰ্ব মীমাংসা উত্তৰ মীমাংসা (বেদান্ত) (দ্বৈত, অদ্বৈত, বিশিষ্টাদ্বৈত) নাস্তিক চাৰ্বাক
শাস্ত্ৰ বেদ ঋকবেদ • যজুৰবেদ সামবেদ • অথৰ্ববেদ বিভাগ সংহিতা, ব্ৰাহ্মণ, আৰণ্যক, উপনিষদ উপবেদ আয়ুৰ্বেদ • ধনুৰ্বেদ গন্ধৰ্ৱবেদ • স্থাপত্যবেদ বেদাঙ্গ শিক্ষা • ছন্দ • ব্যাকৰণ নিৰুক্ত • কল্প • জ্যোতিষ উপনিষদ ঋগ্বৈদিক ঐতৰেয় যজুৰ্বৈদিক বৃহদাৰণ্যক • ঈশ তৈত্তিৰীয় • কঠ • শ্বেতাশ্বেতৰ সামবৈদিক ছান্দগ্যো • কেন অথৰ্ববৈদিক মুণ্ডক • মাণ্ডুক্য • প্ৰশ্ন পুৰাণ ব্ৰাহ্মী পুৰাণ ব্ৰহ্মা • ব্ৰহ্মাণ্ড ব্ৰহ্মবৈবৰ্ত মাৰ্কণ্ডেয় • ভৱিষ্য বৈষ্ণব পুৰাণ বিষ্ণু • ভাগৱত নাৰদীয় • গৰুড় • পদ্ম শৈৱ পুৰাণ শিৱ • লিঙ্গ স্কন্ধ • অগ্নি • বায়ু ইতিহাস ৰামায়ণ • মহাভাৰত অন্যান্য শাস্ত্ৰগ্ৰন্থ শ্ৰীমদ্ভগৱতগীতা ধৰ্মশাস্ত্ৰ • মনুস্মৃতি অৰ্থশাস্ত্ৰ • যোগবাশিষ্ঠ সূত্ৰ • স্তোত্ৰ • তন্ত্ৰ যোগসূত্ৰ অন্যান্য শাস্ত্ৰৰ বৰ্গীকৰণ শ্ৰুতি • স্মৃতি
ধৰ্মাচৰণ উপাসনা পূজা • জপ • ভজন তপ • ধ্যান যজ্ঞ • হোম তীৰ্থ • নৈবেদ্য মন্দিৰ • মূৰ্তি • ভক্তি ষোড়শ সংস্কাৰ গৰ্ভাধান • পুংসবন • সীমন্তোন্নয়ন • জাতকৰ্ম • নামকৰণ • নিষ্ক্ৰমণ • অন্নপ্ৰশন • চূড়াকৰণ • কৰ্ণভেদ • বিদ্যাৰম্ভ • উপনয়ন • প্ৰৈশাৰ্থ • কেশান্ত • ঋতুশুদ্ধি • সমাবৰ্তন • বিবাহ • অন্ত্যেষ্টি বৰ্ণাশ্ৰম ধৰ্ম বৰ্ণ ব্ৰাহ্মণ • ক্ষত্ৰিয় বৈশ্য • শূদ্ৰ আশ্ৰম ব্ৰহ্মচৰ্য • গাৰ্হস্থ্য বাণপ্ৰস্থ • সন্ন্যাস উৎসব দুৰ্গাপূজা (নৱৰাত্ৰি) বিজয়াদশমী কালীপূজা (দীপাৱলী) • শিৱৰাত্ৰি • দৌলযাত্ৰা কুম্ভমেলা • ৰথযাত্ৰা • বিশু • বিহু • বৈশাখী • পুতান্ডু গণেশ চতুৰ্থী • ওনাম ৰাম নৱমী • জন্মাষ্টমী ৰাখী পুৰ্ণিমা
গুৰু প্ৰাচীন গৌতম • জৈমিনী • কনাদ • কপিল • মাৰ্কণ্ডেয় • পতঞ্জলি • বাল্মীকি • বেদব্যাস মধ্যযুগীয় আদি শংকৰ • বাসব • দ্যাঁনেশ্বৰ • চৈতন্য • গঙ্গেশ উপাধ্যায় • গৌড়পাদ • জয়ন্ত ভট্ট • কবিৰ • কুমাৰিলা ভট্ট • মধুসূদন • মাধৱ • নামদেৱ • নিম্বাৰ্ক • প্ৰভাকৰ • ৰঘুনাথ শিৰোমণি • ৰামানুজ • বেদান্ত দেশিকা • তুকাৰাম • তুলসীদাস • বাচস্পতি মিশ্ৰ • বল্লভ আধুনিক অৰবিন্দ • আনন্দ কুমাৰস্বামী • দয়ানন্দ সৰস্বতী • মহাত্মা গান্ধী • কৃষ্ণানন্দ • নাৰায়ণ গুৰু • প্ৰভুপাদ • ৰামকৃষ্ণ পৰমহংস • ৰমনা মহৰ্ষি • ৰাধাকৃষ্ণণ • শিবানন্দ • স্বামী বিবেকানন্দ • যোগানন্দ
অন্যান্য প্ৰসঙ্গ হিন্দু শাখাসম্প্ৰদায় দেশ অনুসাৰে হিন্দু ধৰ্ম পুৰাণ • হিন্দু পঞ্জিকা হিন্দু আইন • হিন্দু মূৰ্তিতত্ত্ব হিন্দু জাতীয়তাবাদ • হিন্দুত্ব তীৰ্থ অত্যাচাৰ • সমালোচনা শব্দকোষ
হিন্দু ধৰ্ম বাটচ'ৰা হিন্দু পুৰাণ বাটচ'ৰা  প্ৰ • আ • স

বট পূৰ্ণিমা (वट मुक्तिमा, vaṭapūrṇimā, যাক বট সাবিত্ৰী, ব্ৰত বুলিও কোৱা হয়) হৈছে হিন্দুসকলৰ দ্বাৰা পালন কৰা এক উত্‍সৱ ।নেপাল, উত্তৰ ভাৰত আৰু পশ্চিম ভাৰতৰ মহাৰাষ্ট্ৰ, গোৱা আৰু গুজৰাট ৰাজ্যত বিবাহিত মহিলা সকলে এই উত্‍সৱ পালন কৰে। এই পূৰ্ণিমাৰ দিন হিন্দু পঞ্জিকা ৰ জেঠ মাহৰ (মে–জুন) তাৰিখত পৰে । এগৰাকী বিবাহিত মহিলাই বট গছৰ চাৰিওফালে সূতা বান্ধি স্বামীৰ প্ৰতি থকা প্ৰেমক চিহ্নিত কৰে। মহাভাৰত মহাকাব্যত বৰ্ণনা কৰা সাবিত্ৰী আৰু সত্যবানৰ কিংবদন্তিৰ আধাৰত এই বট পূৰ্ণিমা উদযাপন কৰা হয়।

কিংবদন্তিসমূহ মহাভাৰত যুগৰ এটা কাহিনীৰ পৰাই আৰম্ভ হয়। নিঃসন্তান ৰজা অশ্বপতি আৰু তেওঁৰ পত্নী মালৱীয়ে পুত্ৰ জন্মৰ কামনা কৰে। ঈশ্বৰে উপস্থিত হৈ অশ্বপতিক কয় যে তেওঁৰ অতি সোনকালে এজনী কন্যা সন্তান জন্ম হ’ব। সন্তানৰ আশাত ৰজাৰ আনন্দত উৎফুল্লিত হৈ পৰে। দেৱতাৰ আশিৰ্বাদত জন্মগ্ৰহণ কৰা সন্তানৰ নাম সাবিত্ৰী ৰাখিলে। সাবিত্ৰী অতি ধুনীয়া আৰু শান্ত প্ৰকৃতিৰ আছিল। গাঁৱৰ সকলো বিয়াত বহিব পৰা পুৰুষে সাবিত্ৰীক ভয় খাই তাইৰ হাত বিচৰা নাই। দেউতাকে তাইক নিজাববীয়াকৈ স্বামী বিচাৰিবলৈ কয়। এই উদ্দেশ্যে তাই তীৰ্থযাত্ৰালৈ ওলাই যায় আৰু বনবাসী হিচাপে নিৰ্বাসিত দ্যুমৎচেন নামৰ অন্ধ ৰজাৰ পুত্ৰ সত্যৱনক বিচাৰি পায়। সাবিত্ৰীয়ে উভতি আহি দেউতাকক নাৰদ ঋষিৰ সৈতে কথা পাতি থকা দেখিবলৈ পায় যিয়ে তাইক কয় যে তাই এটা বেয়া বাছনি কৰিছে: যদিও সকলো দিশতে নিখুঁত, সত্যৱনৰ সেই দিনৰ পৰা এবছৰৰ মৃত্যুৰ নিয়তি আছে। সাবিত্ৰীয়ে বিয়াত আগবাঢ়িবলৈ জোৰ দিয়ে আৰু সত্যৱনক বিয়া কৰায়।

সত্যৱনৰ পূৰ্বানুমানিক মৃত্যুৰ তিনিদিন আগতে সাবিত্ৰীয়ে সজাগতাৰ ব্ৰত লয়। তাইৰ শহুৰেকে তাইক কয় যে তাই অত্যধিক কঠোৰ পথ গ্ৰহণ কৰিছে, কিন্তু তাই উত্তৰ দিয়ে যে তাই ব্ৰত পালন কৰাৰ শপত লৈছে আৰু ড্যুমাটচেনাই তেওঁৰ সমৰ্থন আগবঢ়ায়। মৃত্যুৰ ৰাতিপুৱা সত্যৱানে কাঠ ফালি আছিল আৰু হঠাতে দুৰ্বল হৈ সাবিত্ৰীৰ কোলাত মূৰটো থৈ মৃত্যুবৰণ কৰে।^[4][5] সাবিত্ৰীয়ে নিজৰ শৰীৰটো এজোপা বট গছৰ ছাঁৰ তলত ৰাখে। মৃত্যুৰ দেৱতা যম সত্যৱনৰ আত্মা দাবী কৰিবলৈ আহে। যমে সত্যৱনৰ আত্মাক লোৱাৰ লগে লগে সাবিত্ৰীয়ে স্বামীক অনুসৰণ কৰাটো পত্নী হিচাপে কৰ্তব্য বুলি উল্লেখ কৰি অনুসৰণ কৰে। এই কথা শুনি যমে তাইৰ স্বামীৰ জীৱন বিচৰাৰ বাহিৰে কেইটামান ইচ্ছা পূৰণ কৰে।^[6][7][8]

তাই প্ৰথমে শহুৰেকৰ বাবে চকুৰ দৃষ্টি আৰু ৰাজ্য পুনৰুদ্ধাৰ বিচাৰে, তাৰ পিছত দেউতাকৰ বাবে এশটা সন্তান আৰু তাৰ পিছত নিজৰ আৰু সত্যৱনৰ বাবে এশটা সন্তান। শেষ কামনাই যমৰ বাবে এক দ্বিধাদ্বন্দ্বৰ সৃষ্টি কৰে, কিয়নো ই পৰোক্ষভাৱে সত্যবনৰ জীৱন প্ৰদান কৰিব। কিন্তু সাবিত্ৰীৰ নিষ্ঠা আৰু বিশুদ্ধতাক লৈ আপ্লুত হৈ তেওঁ সাবিত্ৰীক যিকোনো বৰ বাছি লোৱাৰ আৰু এটা সুযোগ দিয়ে । এইবাৰ সাবিত্ৰীয়ে নিমিষতে সত্যৱানক পুনৰ জীৱনলৈ ঘূৰি আহিবলৈ অনুৰোধ কৰে। যমে সত্যবনক জীৱন প্ৰদান কৰে আৰু সাবিত্ৰীৰ জীৱনক চিৰন্তন সুখেৰে আশীৰ্বাদ দিয়ে।^[9] সত্যবানে গভীৰ টোপনিৰ দৰে সাৰ পাই পত্নীৰ সৈতে পিতৃ-মাতৃৰ ওচৰলৈ উভতি যায়।^[10][11] ইফালে তেওঁলোকৰ ঘৰত সাবিত্ৰী আৰু সত্যৱান ঘূৰি অহাৰ আগতেই দ্যুমৎচেনে পুনৰ দৃষ্টিশক্তি লাভ কৰে। যিহেতু সত্যৱনে এতিয়াও নাজানে কি হৈছিল, সেয়েহে সাবিত্ৰীয়ে কাহিনীটো শহুৰেক, স্বামী, আৰু গোট খোৱা তপস্বীসকলক কয়। আনন্দৰে ৰজা আৰু তেওঁৰ সৈন্যই নিজৰ ৰাজ্যলৈ উভতি যায়।^[12]

যদিও গছজোপাই কাহিনীটোৰ কোনো উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন নকৰে, তথাপিও কিংবদন্তিটোত থকা প্ৰেমৰ স্মৃতিত ইয়াক পূজা কৰা হয়। ^[13][14]

ইংৰাজীত ভাট পূৰ্ণিমা মানে বান গছৰ সৈতে জড়িত পূৰ্ণিমা। উত্তৰ আৰু পশ্চিম ভাৰতৰ উত্তৰাখণ্ড, মহাৰাষ্ট্ৰ, গোৱা আৰু গুজৰাট ৰাজ্যত কঠোৰভাৱে পালন কৰা হিন্দু উৎসৱ।^[15] এই উৎসৱৰ সময়সীমা তিনিদিনত পালন কৰা হয়, সাধাৰণতে জেঠ মাহৰ ১৩, ১৪ আৰু ১৫ তাৰিখ (মে’–জুন)।^[16] মহিলাসকলে ব্ৰত পালন কৰি বট গছৰ চাৰিওফালে সূতা বান্ধি স্বামীৰ মংগলৰ বাবে প্ৰাৰ্থনা কৰে।^[17]

ৱট পূৰ্ণিমা উপলক্ষে মহিলাসকলেও সাবিত্ৰীৰ দৰে তিনিদিনীয়া ব্ৰত পালন কৰে স্বামীৰ বাবে। তিনিদিনত ঘৰৰ মজিয়াত বা বেৰত চন্দন আৰু চাউলৰ পেষ্ট দি এজোপা বট (বন্য) গছ, সাবিত্ৰী, সত্যবন, যমৰ ছবি অংকন কৰা হয়। দম্পতীহালৰ সোণৰ খোদিত বালিৰ ট্ৰে এখনত ৰাখি মন্ত্ৰ (জপ), আৰু বট গছৰ পাতেৰে পূজা কৰা হয়। গছৰ ডালত এটা সূতা গুজি দিয়া হয় আৰু তামৰ মুদ্ৰা আগবঢ়োৱা হয়। ব্ৰত আৰু পৰম্পৰাৰ কঠোৰ আনুগত্যই স্বামীৰ দীৰ্ঘ আৰু সমৃদ্ধিশালী জীৱন নিশ্চিত কৰে বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। ব্ৰতৰ সময়ত মহিলাসকলে ইজনে সিজনক "जन्म सावित्री हो" (ইংৰাজী: "সাবিত্ৰী হওক") বুলি অভিবাদন জনায়।^[18] বিশ্বাস কৰা হয় যে পৰৱৰ্তী সাতটা জন্মলৈকে তেওঁলোকৰ স্বামী ভালদৰে জীয়াই থাকিব।^[19]

বি এ গুপ্তে পৌৰানিক উদ্ধৃতি আগবঢ়াইছে যাতে এই উৎসৱৰ আঁৰৰ পৌৰাণিক কাহিনী প্ৰাকৃতিক পৰিঘটনাৰ প্ৰতীক।^[20] তেওঁ লক্ষ্য কৰে যে ই সত্যবন আৰু সাবিত্ৰীয়ে প্ৰতিনিধিত্ব কৰা পৃথিৱী আৰু প্ৰকৃতিৰ বাৰ্ষিক বিবাহৰ প্ৰতিনিধিত্ব। পৃথিৱীখন যিদৰে প্ৰতি বছৰে মৃত্যুমুখত পৰে আৰু প্ৰকৃতিৰ শক্তিৰ দ্বাৰা সজীৱ হৈ উঠে। তেওঁ আঙুলিয়াই দিয়ে যে ভাৰতীয়সকলে জনা গছজোপাৰ সৈতে জড়িত পৌৰাণিক দিশসমূহৰ বাবেই বট গছক বাছি লোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে।^[21]

1. ↑ Sen, Debarati S (13 June 2014). "Thane women celebrate Vat Purnima with devotion - Times of India". The Times of India. http://timesofindia.indiatimes.com/city/thane/Thane-women-celebrate-Vat-Purnima-with-devotion/articleshow/36485949.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 February 2017. 
2. ↑ ^{2.0 2.1} Mathur, Barkha (4 June 2012). "When women safeguard their family - Times of India". The Times of India. http://timesofindia.indiatimes.com/city/nagpur/When-women-safeguard-their-family/articleshow/13788831.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 February 2017. 
3. ↑ About Vat Savitri Puja[1][2][3][4][5]
4. ↑ Underhill 1921, p. 127.
5. ↑ "Vat Purnima to be observed today | Latest News & Updates at Daily News & Analysis". Daily News and Analysis. 2 June 2015. Retrieved 21 February 2017.
6. ↑ Underhill 1921, p. 127.
7. ↑ "Vat Purnima to be observed today | Latest News & Updates at Daily News & Analysis". Daily News and Analysis. 2 June 2015. Retrieved 21 February 2017.
8. ↑ Lochtefeld, James G. (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: N-Z. Rosen. p. 612. ISBN 978-0-8239-3180-4.
9. ↑ Lochtefeld, James G. (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: N-Z. Rosen. p. 612. ISBN 978-0-8239-3180-4.
10. ↑ "Vat Purnima to be observed today | Latest News & Updates at Daily News & Analysis". Daily News and Analysis. 2 June 2015. Retrieved 21 February 2017.
11. ↑ Underhill 1921, p. 128.
12. ↑ Shanta Rameshwar Rao (1 January 1986). In Worship of Shiva. Orient Longman. pp. 29–. ISBN 978-0-86131-684-7.
13. ↑ Underhill 1921, p. 128.
14. ↑ "Vat Purnima to be observed today | Latest News & Updates at Daily News & Analysis". Daily News and Analysis. 2 June 2015. Retrieved 21 February 2017.
15. ↑ Kerkar, Rajendra P (Jun 7, 2009). "Vat-Pournima: Worship of the banyan tree". The Times of India. Archived from the original on May 30, 2017
16. ↑ Underhill 1921, p. 127.
17. ↑ "Mumbai: Women celebrate Vat Purnima at Jogeshwari station". Mid Day. 2 June 2015. Retrieved 21 February 2017
18. ↑ Underhill 1921, p. 128.
19. ↑ Fernandes, Freny (20 June 2016). "Women observe Vat Purnima for husbands' well-being - Times of India". The Times of India. Retrieved 21 February 2017.
20. ↑ B. A. Gupte (1994). Hindu Holidays and Ceremonials: With Dissertations on Origin, Folklore and Symbols. Asian Educational Services. p. 238. ISBN 978-81-206-0953-2. Retrieved 23 June 2018. In order that the reader may appreciate the Nature-myth of Savitri, which underlies the symbolism, ..., I will quote the Pauranic story.
21. ↑ Underhill 1921, p. 128.