Vespidae

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Vespidae

Vriespa chermanica (Vespula germanica)

Clasificación scientifica

Dominio:	Eukaryota
Reino:	Animalia
Filo:	Arthropoda
Clase:	Insecta
Orden:	Hymenoptera
Suborden:	Apocrita
Superfamilia:	Vespoidea
Familia:	Vespidae

Subfamilias

Eumeninae
Euparagiinae
Masarinae
Polistinae
Stenogastrinae
Vespinae

As vriespas u avriespas (cientificament, a familia Vespidae), tamién ditas griespas, agriespas, graspias y altras formas parellanas en diferents puntos d'a cheografía aragonesa, son una familia d'insectos himenopters apocritos ("apocritos" significa «relacionatos con as apellas») que se troban distribuitas per tot lo planeta, treito d'os circlos polars (a don, per altra parte, no b'ha guaires insectos). Se ye considerato que existen bellas 5000 especies de vriespas, anque ixa cifra ye una aproximación y ye muit complicato d'estimar-ne lo numer perque, como en altros insectos pasa, muitas d'ellas viven en ambients tropicals y encara no se ye puesto catalogar-las.

As verdateras vriespas se destinguen d'altras familias d'insectos (que a sobén tamién se son clamatas «vriespas») perque plegan as alas -paralelament a l'abdomen- cuan son en reposo.

Os niedos («vrispers/os», tamién «graspiers/os», etc) son feitos de buro en muitas especies (as ditas vriespas tarrazeras), sobretot en especies d'as subfamilias Eumeninae y Euparagiinae, que son solitarias. Altras subfamilias son de tendencias eusocials y fan vrispers colectivos, con celas individuals ta las suyas larvas. Os vrispers de Polistinae gosan estar os mes granizos, y per o costumbre de construir-los a l'exterior que tienen ixes animals, se gosan albirar penchatos en as ramas d'árbols u baixo d'as voladeras d'os tellatos.

Totas as vriespas autenticas (Vespidae) tienen un fizón en l'estremo d'o suyo abdomen capable d'inchectar vereno, que emplegan ta defender-se, ta cazar as suyas presas (altros artropodos) u ta ta barallar-se con as vriespas rivals.

O termino «vriespa», común en l'aragonés y en o gascón («vrièspa» u «vrèspa») ye evolucionato dende lo latín «vespula», que orichinalment ye una forma diminutiva de «vespa». «Vespa» ye d'a on ne demanan las suyas equivalents etimolochicas en castellano y catalán («avispa» y «vespa» respectivament) como tamién en occitán («vèspa»), pero no pas la d'o Pireneu central. En gascón y en aragonés o termino demana de «vespula» per esta secuencia: vespula > vesp'la > vespra > v(i)espra > vriespa.^[1]

Imáchens

Vriespa europea común (Vespula spp.)
Una vriespa Peristenus cazando una cuca de polecón.
Una Pompilus con a suya presa, una araina.
Vespa sp. radendo lo percullo d'una cleta ta quitar-ne las fibras que emplega en a construcción d'os suyos vrispers.
Capeza d'una vriespa d'o chenero Vespula.
Vrisper arborio
Una vriespa tarracera adulta (fam. Eumeninae).
Vriespas radendo un troz de pollo frito.
Una Mischocyttarus en a construcción incipient d'o suyo niedo.
Apariencia tipica d'un niedo de vriespa tarracera.
Ixambre de Polistes adultas en o suyo vrisper.
Dolichovespula cullindo una goteta d'augua con as madibulas.