For faster navigation, this Iframe is preloading the Wikiwand page for Uella marta.

Uella marta

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
En os Pireneus as uellas negras se dicen martas
As uellas negras yeran muit apreciadas en os rabanyos y teneban un halo "machico".

Marta (d'o chermanico < *marthor)[1] ye o nombre que se da en bels puestos d'os Pireneus a las uellas negras.

Tradicionalment, os pastors d'as zonas pirenencas d'o País Basco, Aragón y Catalunya deciban martas a las uellas d'os suyos rabanyos que naixeban con a suya piel totalment negra. Se creyeba que istos animals teneban un gran poder machico y yeran mas caros de vender en as ferias.

Se pensaba que teneban o poder de protecher a tot o rabanyo d'os rayos y as malautías [2] , por ixo istas uellas no heban d'estar marcadas ni tampoco no les ne podeba escodar. D'atra man, cualsiquier danyo a o suyo pelache reduciría as suyas propiedaz machicas.

En l'Alto Aragón se teneba a creyencia de que as uellas negras yeran bruixas repentidas y reencarnadas en istos animals pa estar honestos y buenos.

Manimenos, en atras partis d'o País Basco y os Pirineus, por influyencia d'a Ilesia Catolica y a maldición d'a color negra (y luent de l'antiga creyencia local), as uellas negras han estau consideradas desenfortunadas. En ixe caso, istos animals pierden a suya valor y son deseparaus d'a resta d'o rabanyo pa no causar desgracia. Como en muitos atros casos, isto se puet tractar d'un intento d'o cristianismo pa mirar d'eliminar as antigas creyencias paganas.[3].

En as vals pirenencas d'Arièja, i hai una leyenda que recenta que una princesa d'Aragón nomás quereba minchar que miollo de uella negra. Ista princesa mandó matar a todas as martas d'ixos monts pa minchar-se-las. Dezaga d'iste mito puet estar o sacrificio ritual d'istos animals, que bella vegada fuoron ofreixius a os dioses y diosas.[3].

Atras denominacions

[editar | modificar o codigo]

Os eixemplars de uellas melanicas (negras) se conoixen como martas[4] u maritas[4] en Sobrarbe, como pardas en Echo,[4] y como morinas en Cinco Villas.[4]

Bibliografía

[editar | modificar o codigo]
  • (es) Pequeño diccionario de mitología vasca y pirenaica. Olivier de Marliave. Editorial Alejandria, Barcelona 1995.

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. (es) Bizén d'o Río Martínez, "Ritos, mitos y tradiciones de la ganadería altoaragonesa", pp. 183-188 en I Congreso de Aragón de Etnología y Antropología (PDF), Institución Fernando el Católico, 1981, ISBN 84-00-04802-4
  3. 3,0 3,1 (es) Pequeño diccionario de mitología vasca y pirenaica. Olivier de Marliave. Editorial Alejandria, Barcelona 1995.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-89862-35-7

Se veiga tamién

[editar | modificar o codigo]
  • Ahari


Mitolochía aragonesa
Dioses Anayet - Arafita - Balaitús - Bébrix - Culibiellas - Gabardiella - Gabardón - Gratal - Hercules - Pyrene
Chigants Aneto - Atland - Ciclope de l'aniello - Cherión - Chenios d'as nieus - Chigant de Muyed - Chuan Ralla - Fotronero - Guara - Home granizo de Turbón - Home granizo d'a Val d'Onsella - Rondán - Silván
Sers Basaharau - Bilbiana - Belaín - Diaple - Diaplerons - Moras - Encantaria - Ensundiero - Fada - Filadera - Folletz - Furtaperas - Hebe - Lainas - Mamés - Mariuena - Martinico - Minairons - Home choto - Home granizo - Pastor de lupos - Peinadora - Sacamantecas - Unyazas
Bruixas y bruixons Amaría d'Arbués - Catalina Aznar - Cristineta d'Alcoleya - Devinaire - Guirandana de Lai - Gracia Bielsa - Gracia de Valle - Glaudonetas - Martina Gen - Maut - Narbona d'Arcal - Pedro Arruebo - Pedro de Ysabal - Tía Casca - Tía Galga - Tía Picolla - Urganda
Animals Babieca - Buco - Caballo - Can - Craba - Dragón (Ambel, Bronchales, Dugo) - Gato - Lacuerco - Liebre - Lupo - Marta - Onso - Sirpient
Pantasmas Abad d'Alquezra - Almetas de Roldán - Berenguer de Bellvis - Celina - Cura de Benás - Doncella de Buera - Lumbretas - Guzpatas - Pantasma d'Asba - Pantasma d'a lungara - Pantasma de Sarinyena - Pantasma de Sant Chuan d'a Penya - Pantasmas de Sopeira - Pantasma d'a villa de Sos - Prior d'Urmella
Elementos

Almetas - Aniello machico - Brinzoner - Cardincha - Durendart - Esconchurador - Espantabruixas - O Libret - Religada

Leyendas

Amants de Teruel - Árbol de Sobrarbe - Barón Artal de Mur - Barón d'Escrich - Barón d'Espés - Campana de Uesca - Campana de Viliella - Cuento d'os cheposos - Fustero de Bara - Cazataire maldito - Ferrero de Serradui - Fortún de Vizcarra - Franceset de Castanesa - Fundación de Sant Chuan d'a Penya - Galino Galinás - Marieta - Palafox - Santo Gredal - Tío Apolinar - Trachinero d'Espés - O toro y a estrela - Soterrada viva d'Alfambra - Viellas pervivients

Paraches

Basa de la Mora - Pozo de Sant Lazaro - Turbón

{{bottomLinkPreText}} {{bottomLinkText}}
Uella marta
Listen to this article

This browser is not supported by Wikiwand :(
Wikiwand requires a browser with modern capabilities in order to provide you with the best reading experience.
Please download and use one of the following browsers:

This article was just edited, click to reload
This article has been deleted on Wikipedia (Why?)

Back to homepage

Please click Add in the dialog above
Please click Allow in the top-left corner,
then click Install Now in the dialog
Please click Open in the download dialog,
then click Install
Please click the "Downloads" icon in the Safari toolbar, open the first download in the list,
then click Install
{{::$root.activation.text}}

Install Wikiwand

Install on Chrome Install on Firefox
Don't forget to rate us

Tell your friends about Wikiwand!

Gmail Facebook Twitter Link

Enjoying Wikiwand?

Tell your friends and spread the love:
Share on Gmail Share on Facebook Share on Twitter Share on Buffer

Our magic isn't perfect

You can help our automatic cover photo selection by reporting an unsuitable photo.

This photo is visually disturbing This photo is not a good choice

Thank you for helping!


Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.

X

Get ready for Wikiwand 2.0 🎉! the new version arrives on September 1st! Don't want to wait?