For faster navigation, this Iframe is preloading the Wikiwand page for Sufixo -aina.

Sufixo -aina

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O sufixo -aina ye un sufixo d'orichen latín y deriva de l'acusativo -AGǏNEM de parolas con nominativo -ĀGO, -AGĬNIS. Se troba en unas pocas parolas aragonesas, belunas fitonimos.[1].

Evolución fonetica

[editar | modificar o codigo]

L'acusativo -AGǏNEM pierte a consonant oclusiva sonora intervocalica -G-, que l'aragonés se resiste a perder en atras parolas (RUMIGARE > remugar), pero que ye común en a evolución fonetica ta las luengas romances. Se forma un diftongo romanz -ai-, que no evoluciona ta -e- por estar tardana a perda d'a consonant -G- en relación a evolución de IANUAIRU ta chinero.

  • -AGINE > -aina.

A parola sartana de l'aragonés occidental, sartén en aragonés cheneral, presentó una evolución pareixita, pero perdió a -i- debant de -n.:

  • -SARTAGINE > *sartaina > sartana.

Manimenos a evolución d'a terminación -AGǏNEM puet prener atro camín. A parola naya s'interpreta a partir de INDAGINE u *ANDAGINE, y en benasqués en cuenta de ferraina se diz farraya.

Bi ha parolas con terminación en -IGǏNEM que presentarán una evolución pareixita pero con resultau diferent por coincidir dos -ii- cuan desapareixe a -G-:

En o caso d'a parola serrín bi habió una analochía con as parolas rematadas en -IGǏNE.

  • SERRAGǏNE > SERRIGǏNE >serrín

Equivalencias en atras luengas

[editar | modificar o codigo]

O equivalent mes claro se troba en o itanián -aggine, que se fa servir pa indicar plantas (borragine, plantaggine), u substantivos indicadors de cualidaz negativas (pecoraggine, mulaggine). A presencia d'o sufixo -aina en castellano se remonta a lo sieglo XV como aragonesismo (a evolución fonetica d'a -AGINE en castellano ye -en), y encomenzó a estar popular en l'argot de chermanía dende o sieglo XVIII (floraina, colaina)[2].

Os eixemplos tipicos son os fitonimos "borraina", "ferraina" y "plantaina", toz correspondendo a parolas latinas rematadas en -ĀGO, -AGĬNIS con acusativo -AGǏNEM: nominativos BORRĀGO, FARRĀGO y PLANTĀGO, y se i puet incluir tintilaina, derivau de TINCTILĀGO, TINCTILAGĬNIS, que en atros puestos s'ha modificau como vetelaina, vetalaina por contaminación de VIMENE u VITEM,[3] u mesmo como pitixaina u chinchilaina. A parola ferraina presenta a variant farraya en benasqués.

Atros fitonimos que ya no derivan clarament d'un uso en latín con a mesma radiz son "florintaina" (Bupleurum rigidum), "chocaina" (Lactuca serriola, Taraxacum officinale y talment Cichorium intybus), "paretaina" (Parietaria judaica) y "picaina" (Taraxacum officinale). Fitonimos encara por precisar son "chuzaina" y "pilipainas".[4]

En o caso de paretaina se veye clarament que o sufixo -ARIA latín (que en aragonés se convertió en -era), fue substituyiu por o sufixo -aina aragonés.

En o caso de chocaina se veye clarament un cambio de terminación dende -oina, o Taraxacum officinale se diz chicoina en benasqués, chistabín y tellano, y en belsetán ye xicoya seguntes Badía Margarit. A parola chocaina ye una variant de chicoina y deriva d'o latín CICHORIA,[3][5] bien visible en o fitonimo chicoira documentau en aragonés ansotano y en xicoira en catalán.

Atros eixemplos que no se relacionan con fitonimos pero tienen una etimolochía pareixita u que ha suya terminación ha esdevenito igual que o sufixo son:

  • "Zafraina" ye a part d'a gamba oposada a lo chinollo, o que corresponde en anatomía a la fuesa poplitia. "Zafraina" deriva d'o latín SUFRAGǏNE(M), relacionau con FRANGĔRE ("crebar"), y tien un claro cognato en o catalán sofraja.[6]
  • "Chuflaina", "barraina".
  • "Lampaina" ye una taca d'olio. No se documenta en garra parla altoaragonesa, pero por tener o sufixo -aina fa part d'o substrato aragonés d'o castellano de Castelserás.[7]

Formas converchents

[editar | modificar o codigo]

A part d'os casos de cambio de sufixo en fitonimos como "parietaina", tenemos casos en os que a evolución d'una parola latina orichinó en aragonés a una parola con una terminación en -aina por casualidat u analochía.

  • "Barraina", ovella que no se sabe de qui ye, ovella que va sola sin pastor ni rabanyo. Talment tienga relación con a parola albarránī ("de fuera" en arabe hispano) como "torre barranya" u os "barranyos" d'a Sierra d'Albarracín.
  • "Laina", que deriva d'o latín LAMIA.
  • "Tararaina" ye una variant local de "tararanya", a estructura filamentosa y apegallosa que fan os animals de l'orden Aracneida, y etimolochicament no sería un caso de sufixo -aina. Tamién se diz "tararainas" a lo fongo azulenco Mucor.
  • "Pedaina"[8] u "peaina"[6] deriva d'o latín PEDANĔA(M), podendo reconoixer-se una metatesi, converchendo con as parolas que presentan este sufixo. A forma teorica d'alcuerdo con a fonetica aragonesa y sin metatesi ye "pedanya", que se documenta en Castelserás fendo part d'o substrato aragonés d'a parla castellana local.[7]
  • Pelinzaina ye como se diz a lo lepidoptero Pieris brassicae. Ye un caso de cambio de sufixo, en tensín ye encara pilazana.

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. (es) Francho Nagore: Gramatica de la lengua aragonesa. Mira Editores. (1989)
  2. (es) David A. Pharies: Diccionario Etimológico de Los Sufijos Españoles: Y de Otros Elementos Finales Volumen 25 de Biblioteca románica hispanoica. Editorial Gredos, S.A., 2002 ISBN 8424923391, 9788424923396., pp 50-51.
  3. 3,0 3,1 (es) Chabier Lozano Sierra: Aspectos Lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca). Gara d'Edizions - Prensas Universitarias de Zaragoza - Institución Fernando el Católico. 2010.
  4. (an) Rafael Vidaller Tricas: Libro de as matas y os animals. Consejo de Protección de la Naturaleza de Aragón, 2004
  5. (es) José Antonio Saura Rami: Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas, Zaragoza, Gara d'Edizions-Institución Fernando el Católico (2003).
  6. 6,0 6,1 (es) Chabier Tomás Arias: El aragonés del Biello Sobrarbe. Instituto de Estudios Altoaragoneses. (1999)
  7. 7,0 7,1 (es) Artur Quintana i Font: El aragonés residual del bajo valle del Mezquín. Ayuntamiento de Torrecilla de Alcañiz, 2004.
  8. (es) Fernando Blas Gabarda, Fernando Romanos Hernando: Diccionario aragonés: chistabín-castellano (Val de Chistau). Colección Ainas. Gara d'Edizions, 2008.

Bibliografía

[editar | modificar o codigo]
{{bottomLinkPreText}} {{bottomLinkText}}
Sufixo -aina
Listen to this article

This browser is not supported by Wikiwand :(
Wikiwand requires a browser with modern capabilities in order to provide you with the best reading experience.
Please download and use one of the following browsers:

This article was just edited, click to reload
This article has been deleted on Wikipedia (Why?)

Back to homepage

Please click Add in the dialog above
Please click Allow in the top-left corner,
then click Install Now in the dialog
Please click Open in the download dialog,
then click Install
Please click the "Downloads" icon in the Safari toolbar, open the first download in the list,
then click Install
{{::$root.activation.text}}

Install Wikiwand

Install on Chrome Install on Firefox
Don't forget to rate us

Tell your friends about Wikiwand!

Gmail Facebook Twitter Link

Enjoying Wikiwand?

Tell your friends and spread the love:
Share on Gmail Share on Facebook Share on Twitter Share on Buffer

Our magic isn't perfect

You can help our automatic cover photo selection by reporting an unsuitable photo.

This photo is visually disturbing This photo is not a good choice

Thank you for helping!


Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.

X

Get ready for Wikiwand 2.0 🎉! the new version arrives on September 1st! Don't want to wait?